بسترها و پیامدهای آزاداندیشی از منظر نهج البلاغه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تحلیل آزاداندیشی و معرفی بسترها و پیامدهای آن از منظر نهج البلاغه است. پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوای جهت دار قیاسی – استقرایی، به جمع آوری گزاره هایی از کتاب نهج البلاغه پرداخت که حاوی واژه های «تفکر و مترادفات آن» بوده و به نوعی با «اندیشه» پیوند خورده بود. پس از مفهوم گیری و مقوله بندی گزاره های منتخب، به آن دسته از گزاره هایی که به نوعی به موضوع آزاد اندیشی پیوند خورده، توجه شد و چهار مولفه مبانی آزاداندیشی، شاخصه و ویژگی آزاداندیشی، زمینه و بسترهای تحقق آزاداندیشی و آثار و نتایج تربیتی آزاداندیشی، استخراج گردید. پس از استنباط مولفه های به دست آمده، تحلیل آزاداندیشی و جنبه های مختلف آن از منظر امیرالمومنین علی علیه السلام مورد توجه قرار گرفت که برخی پیامدهای تربیتی آزاداندیشی نیز حاصل شد. یافته های پژوهش نشان داد که آزاداندیشی برمبنای آزادی انسان و فهم آگاهانه دین پی ریزی شده و ضمن اینکه با انتقاد و بیان صریح حقایق، انتقادپذیری و محوریت عقل و عمل به حکم عقل همراه است، نیازمند زمینه و بسترهای تحقق آن، یعنی استقلال فکر، کاستن از تعلقات بی اساس، واقع بینی و جامع نگری، نفی پیش فرض های ذهنی و مهم تر از همه، در نظر داشتن محدودیت های اندیشه ورزی است. رعایت الگوی آزاداندیشی ارائه شده از سوی نهج البلاغه نیز، پیامدهای تربیتی چون خودداری از رفتار خرافی، دوری از اتهام زنی، اجتناب از انفعال، پرسشگری و مطالبه گری، پاسخگویی و مسئولیت پذیری، انعطاف پذیری و پرهیز از فرو رفتن در شبهات را به دنبال دارد.