بررسی و تحلیل منابع و ماخذ خلیفه بن خیاط در کتاب تاریخ (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
کتاب «تاریخ» خلیفه بن خیاط به عنوان یکی از نخستین نمونه های تاریخ نگاری عمومی در سنت اسلامی، واجد ارزشی دوگانه است؛ از یک سو سندی تاریخی در ثبت تحولات سیاسی و اجتماعی صدر اسلام و از سوی دیگر نمونه ای روش مند از تلفیق سنت حدیثی با تاریخ نگاری نگارشی. این پژوهش با رویکردی تحلیلی به واکاوی دقیق منابع و مآخذی می پردازد که خلیفه بن خیاط در تدوین اثر خود بدان ها تکیه داشته است. یافته ها نشان می دهد که وی با بهره گیری از طیف متنوعی از راویان حدیث، مورخان هم عصر، آثار مکتوب پیشین نظیر سیره، مغازی و انساب و نیز با التزام به نقل زنجیره ای و ساختار سال شمارانه توانسته است روایاتی مستند، منسجم و قابل اتکا ارائه کند. تحلیل آماری ساختار روایت ها و جغرافیای راویان، وابستگی چشم گیر او به حوزه های علمی بصره و کوفه را آشکار می سازد. این مقاله با برجسته سازی جایگاه خلیفه بن خیاط در زنجیره تحول تاریخ نگاری اسلامی نشان می دهد که اثر وی نه فقط منبعی کهن بلکه الگویی روشمند برای مورخان نسل های بعدی است. خلیفه در این اثر از گونه های مختلف منابع از جمله روایت های شفاهی برای غنای محتوایی بهره برده است اما بررسی آماری نشان می دهد تکیه او بر تک نگاری ها و منابع مکتوب چون سیره و مغازیِ اواخر قرن اول و دوم هجری بیش از استفاده اش از تاریخ شفاهی بوده است.A Critical Analysis of the Sources and References Used by Khalifa ibn Khayyat in His Book of History
Khalīfa ibn Khayyāṭ’s Tārīkh, recognized as one of the earliest examples of general historiography in the Islamic tradition, holds a dual significance: it serves both as a historical record of the political and social developments of early Islam and as a methodological model demonstrating the integration of the hadith tradition with written historiography. This study, employing an analytical approach, offers a detailed examination of the sources and authorities upon which Khalīfa ibn Khayyāṭ relied in composing his work. The findings reveal that, by drawing on a wide range of hadith transmitters, contemporary historians, and earlier written works—such as sīra, maghāzī, and ansāb—and by adhering to chain-of-transmission reporting alongside an annalistic chronological structure, he succeeded in producing accounts that are well-documented, coherent, and reliable. Statistical analysis of the narrative structure and the geographical distribution of transmitters underscores his marked dependence on the scholarly centers of Basra and Kufa. By emphasizing Khalīfa ibn Khayyāṭ’s position in the continuum of Islamic historiographical development, the article shows that his work is not only an ancient source but also a methodological model for later generations of historians. Although Khalīfa utilized a variety of sources, including oral narratives, statistical evidence indicates that his reliance on monographs and written works—particularly sīra and maghāzī from the late first and second centuries AH—exceeded his use of oral history.
تبلیغات
