تبیین نقش عوامل فضایی در استقرار الگوی بهینه مراکز خدمات روستایی بر اساس رویکرد عدالت اجتماعی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان اصفهان) (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
دسترسی مناسب به خدمات در مناطق روستایی از جمله ضرورت های توسعه روستایی است. درواقع، مراکز خدمات روستایی نیز نقش مهمی را در ارائه امکانات و خدمات موردنیاز روستاهای تحت نفوذ خود دارا هستند؛ زیرا این مراکز به عنوان پایگاهی برای تحرک و میل به زیستن در نواحی روستایی به حساب می آیند. به همین منظور پژوهش حاضر با هدف مکان یابی مراکز استقرار خدمات روستایی و تعیین سطح توسعه روستاهای شهرستان اصفهان تدوین شده است. بدین منظور 9 شاخص مکان یابی مراکز استقرار خدمات روستایی (تراکم جمعیتی، دسترسی به خدمات آموزشی و فرهنگی، دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، دسترسی به تأسیسات زیربنایی، دسترسی به و سایل ارتباطی و حمل ونقل، دسترسی به خدمات تجاری و بازرگانی، دسترسی به خدمات سیاسی و اداری، معیار شیب زمین، توپوگرافی و ارتفاع)، انتخاب و با بهره گیری از مدل فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) ضریب اهمیت معیارها مشخص و ضرایبِ به دست آمده در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در لایه های اطلاعاتی تأثیر داده شد. با هم پوشانی آنها، پهنه های مستعد جهت ساخت مراکز استقرار خدمات روستایی شناسایی شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که معیار تراکم جمعیت با میزان ضریب اهمیت 191/0 بیشترین اهمیت و شاخص شیب زمین با ضریب اهمیت 068/0 کمترین میزان اهمیت را در فرآیند جانمایی مراکز استقرار خدمات روستایی شهرستان اصفهان به خود اختصاص داده اند. در نهایت اینکه مناطق شمال، غرب و مرکز شهرستان دارای ظرفیتی مستعد برای احداث مراکز استقرار خدمات روستایی می باشد.Elucidating the Role of Spatial Factors in Establishing an Optimal Pattern of Rural Service Centers Based on Social Justice: A Case Study of Villages in Isfahan County
Introduction Genuine development can only be realized when conditions enabling dynamic growth, material and spiritual advancement, and equitable opportunities for all individuals—regardless of their spatial context—are established across all dimensions. From an Islamic perspective, the ultimate objective of economic activities is the attainment of social justice in its precise Islamic interpretation. This framework prioritizes distribution over production, emphasizing that production must serve equitable distribution. If progress in production jeopardizes distributive equity, it must be curtailed. Therefore, an ideal distribution system aligns with Islamic principles of justice, which is a core aim of regional planning: balancing economic growth with social equity. This study addresses two central questions: First, what are the most significant indicators influencing the spatial allocation of rural service centers in Isfahan County? Second, which locations within the county are most suitable for establishing these centers? Methodology The research adopts an applied, descriptive-analytical approach. Data collection encompassed documentary sources—academic literature, articles, databases, theses—and field surveys. Statistical data were derived from the Housing Foundation of Isfahan Province (2023). To account for the varying importance of selected indicators in determining rural service center locations, a multi-criteria decision-making method was employed. Considering that pairwise comparison studies typically require 5–15 experts, a snowball sampling technique was used to select 20 specialists (Ph.D. holders in rural planning) from academic institutions. Data analysis combined the Analytic Network Process (ANP) with GIS tools (Super Decisions software and ArcMap) to identify optimal locations for rural service centers. Findings The overlay of spatial data layers revealed a composite map reflecting cumulative suitability scores. Areas with higher scores were classified as more suitable, while those with lower scores were deemed less favorable. Existing rural service centers were categorized into five tiers: highly unsuitable, unsuitable, moderate, suitable, and highly suitable. Centers scoring below the median were considered unsuitable, while those above were deemed appropriate. Green zones indicate optimal locations for new centers, whereas red zones represent unsuitable areas. Discussion and Conclusion The ANP analysis identified population density (weight: 0.191) as the most critical factor influencing the spatial allocation of rural service centers in Isfahan, followed by land slope (lowest weight: 0.06). GIS-ANP integration highlighted northern, central, and western districts as optimal due to their high population density and the underperformance of existing centers in these regions. These findings underscore the necessity of aligning infrastructure development with demographic patterns and socio-economic equity, ensuring that service provision addresses both spatial disparities and Islamic principles of justice. This study provides a replicable framework for policymakers seeking to harmonize economic growth with equitable rural development, particularly in regions with heterogeneous geographic and socio-cultural landscapes.
تبلیغات
