کاوشی پیرامون انگاره معراج پیامبر (ص) در سده دوّم و سوّم قمری (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
یافتن نخستین نگاه ها به مباحث مورد اجماع مسلمانان از جمله معراج پیامبر (ص) همواره ارزشمند است، چرا که کمک می نماید تا با بازسازی لایه های تاریخی و مقایسه تطوّر دیدگاه در گذر زمان به درکی عمیق تر از تحوّلات فکری مسلمانان دست یافت. مرور اجمالی روایات معراجیه نشان می دهد معراج پیامبر (ص) از ابتدا به صورت آنچه امروزه نگریسته می شود، نبوده است. تحقیق پیش رو درصدد کشف چرایی پیدایش و تحوّل دیدگاه ها به معراج در قرن دوّم و سوّم هجری است. بدین منظور با پیش فرض صحّت و اصالت روایات و با بکار بستن رویکرد تاریخ انگاره، مجموع اقوال منتسب به هر یک از صاحبنظران این دو سده را کنار هم نهاده و به تحلیل آن ها پرداخته است. نتایج جستار نشان از آن دارد که در قرن دوم (نسبت به قرن نخست) شمار صاحبنظران و اقوال آنان به شدّت کاهش یافته، در اقوال موجود شکافی عمیق میان دیدگاه ها مشهود است. از یک سو پذیرش سیر مورد تشکیک واقع شده و از سوی دیگر مباحث بسیار دقیق و جرئی پیرامون آن ارائه شده است. در قرن سوّم ضمن تمایز سیر زمینی و آسمانی و برجسته شدن سیر آسمانی پیامبر (ص) نزد اغلب صاحبنظران، منقولات شکلی متمرکزتر یافته و به معراج همچون قصص انبیای پیشین نگریسته شده، ابواب خاص و مکتوبات مستقلی به آن اختصاص یافته است. به طور کلّی در این دو قرن چیستی و چگونگی سیر چندان مطرح نبوده، در عوض بهرمندی از کارکردهای سیر (چرایی) بنا به دلایلی از جمله شرایط سیاسی و فرهنگی حاکم توسعه یافته، و به چنان ثباتی رسیده که به سان مرجعی موثق در تأیید گرایش های سیاسی، مذهبی و کلامی بدان استناد شده است.An Inquiry into the Notion of the Prophet’s Miʿrāj in the Second and Third Centuries AH
Identifying the earliest perspectives on issues that have become a consensus among Muslims, such as the Prophet’s Ascension (miʿrāj), is always of great value, as it enables a reconstruction of historical layers and, by comparing the evolution of viewpoints over time, allows for a deeper understanding of intellectual developments among Muslims. A brief review of the Ascension reports (riwāyāt al-miʿrājiyyah) reveals that the Prophet’s Ascension was not originally viewed in the same manner as it is today. The present study seeks to uncover the reasons behind the emergence and transformation of perspectives on the Ascension in the second and third centuries AH. To this end, assuming the authenticity and originality of the reports, and employing the approach of the history of notions, the study compiles and analyzes the totality of opinions attributed to the scholars of these two centuries. The findings indicate that, in the second century (relative to the first), both the number of scholars and their reported opinions drastically decreased, and a profound divergence among the extant views is apparent. On one hand, the acceptance of the journey was subjected to skepticism, while on the other, highly precise and detailed discussions about it were presented. In the third century, alongside the distinction between the terrestrial and celestial journeys and the growing prominence of the celestial journey among most scholars, the transmitted accounts became more focused in form, and the Ascension came to be viewed similarly to the stories of previous prophets, with dedicated chapters and independent treatises devoted to it. Overall, in these two centuries, the essence and modality of the journey were not central topics; instead, the functional aspects of the journey—the reasons for it—expanded, partly due to prevailing political and cultural circumstances, and reached such stability that it became a reliable reference for affirming political, religious, and theological tendencies.
تبلیغات
