ارزیابی کاربست اصول روش نظریه زمینه ای در پژوهش های فارسی زبانِ برنامه ریزی و طراحی شهری (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
در سال های اخیر استفاده از روش نظریه زمینه ای در نظام های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه ریزی شهری افزایش یافته است. از طرفی، عدم توجه کافی پژوهشگران به مبانی و ملاحظات روش شناختی نظریه زمینه ای و خوانش های آن، گاهی به گونه ای از روش شناسی با خوانش های التقاطی منجر شده که فاقد و ناقض ماهیت روش نظریه زمینه ای و ملاحظات اولیه خوانش موردنظر از آن بوده است. با این وجود، بررسی و ارزیابی کیفیت این گونه پژوهش ها در نظام های علمی مرتبط با محیط ساخته شده و به طور خاص طراحی و برنامه ریزی شهری کمتر انجام شده است. از این رو هدف مطالعه حاضر، ارزیابی نظام مندِ مطالعه های انجام شده با استفاده از روش نظریه زمینه ای در برنامه ریزی و طراحی شهری به منظور شناخت استفاده اصولی از این روش در این عرصه از دانش و ارائه پیشنهاداتی برای کاربردهای آتی است. در این راستا انتخاب پژوهش های مورد بررسی با جست وجوی نظام مند مقالات منتشر شده در پایگاه های معتبر علمی فارسی زبان با استفاده از روش مرور نظام مند انجام شده است. پس از غربالگری مطالعات موجود بر اساس معیارهای مشخص شده، 44 مطالعه منتشر شده تا سال 1399 انتخاب و بر اساس معیارهای ارزیابی روش نظریه زمینه ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج ارزیابی روش شناختی پژوهش های انجام شده مبتنی بر روش نظریه زمینه ای نشان داد با وجود اقبال فزاینده به استفاده از این روش در مطالعات حوزه برنامه ریزی و طراحی شهری، بسیاری از این پژوهش ها در کاربست کامل و دقیق اصول و مراحل روش نظریه زمینه ای و خوانش های آن ناموفق بوده اند و نتیجه آنها به جای نظریه به عنوان دستاورد مورد انتظار از کاربست این روش به صورت دیاگرام، مدل و چارچوب مفهومی تنزل پیدا کرده است. همچنین نتایج بررسی حاضر نشان داد بهره گیری صرف برخی پژوهش ها از مجموعه ای از تکنیک های روش نظریه زمینه ای مانند کدگذاری و یا نگارش یادداشت های تحلیلی و غفلت از فرایندهای مهمی از قبیل نمونه گیری نظری، مقایسه مستمر و تحلیل عمیق مقوله ها موجب شده تا این مطالعه ها از عرصه توصیف فراتر نرفته و ضمن اکتفا به ارائه تم ها و روایت های تشریحی، کمتر به تولید نظریه به عنوان هدف روش نظریه زمینه ای دست یابند. بر اساس یافته های این مقاله، ارتقای کیفیت پژوهش های مبتنی بر روش نظریه زمینه ای در حوزه برنامه ریزی و طراحی شهری نیازمند شناخت صحیح پژوهشگران از ماهیت، ویژگی ها و اصول نظریه زمینه ای و آگاهی عمیق از خوانش های این روش و تفاوت های آنها به منظور تناسب سنجی و توجیه انتخاب خوانش مناسب بر اساس اهداف و ویژگی های پژوهش است.Evaluation of the application of grounded theory methodology principles in Persian urban planning and design research
Highlights
High-quality grounded theory methodology (GTM) research in urban planning and design requires a deep understanding of GTM’s nature, versions, characteristics, and core principles.
Lack of adherence to all GTM principles can hinder the primary goal of GTM: theory generation.
Many GTM studies reviewed in this paper could have applied a more accurate version of GTM.
GTM research in urban planning and design should clearly present evidence of key actions taken during data collection and analysis.
Introduction
In recent years, grounded theory methodology (GTM) has become more prevalent in research fields related to the built environment, especially urban planning and design. However, a lack of thorough understanding of GTM’s foundational principles and versions has often led to research with eclectic interpretations of GTM, sometimes diverging from GTM’s fundamental aims and processes. This study systematically evaluates GTM-based research in urban planning and design, aiming to understand the adherence to GTM’s essential principles within these studies and to provide recommendations for future research.
Theoretical Framework
GTM has evolved significantly since its inception by Glaser and Strauss, with various adaptations. Early on, Leonard Schatzman’s development of dimensional analysis marked a significant shift (Schatzman 1991). Kathy Charmaz, a student of both founders, advanced constructivist grounded theory. Adele Clarke, another prominent figure in GTM’s development, integrated Strauss’s social worlds and arenas framework with situational analysis (Clarke 2005; Clarke et al. 2018). Numerous other adaptations have since emerged, including critical realist GTM (Oliver 2011), transformational GTM (Redman-MacLaren and Mills 2015), multi-grounded theory (Goldkuhl and Cronholm 2010), and feminist GTM (Wuest 1995). Despite these variations, GTM’s core principles remain central across adaptations, including simultaneous data collection and analysis, data coding, constant comparison, theoretical sampling, theoretical saturation, memo writing, and integrating the theoretical framework within existing literature (Charmaz 2014; Corbin and Strauss 2014).
Methodology
This study conducted a systematic review across Persian-language scientific databases, including the Jahad Daneshgahi Scientific Information Center, the Comprehensive Humanities Portal, and Noor Specialized Journals, encompassing a broad range of fields like art, architecture, and social sciences. The search yielded 834 articles, of which duplicate and non-peer-reviewed articles were excluded. Studies were further narrowed down to those authored by urban planning professionals or featuring urban planning participants, specifically employing GTM as the sole research method or methodology. Articles from other disciplines, such as architecture and tourism, were excluded. Inclusion criteria focused on Persian-language articles published between 1967 (the year GTM was introduced) and 2020, specifically on urban design and planning and explicitly using GTM.
Descriptive characteristics, including author(s), publication year, purpose, data collection methods, applied GTM version, and role of GTM in the research, were extracted for analysis. This assessment was based on the quality guideline by Hutchinson et al. (2011).
Results
Out of the reviewed studies, 32 (73%) justified their use of GTM. GTM’s role varied:
1 study (2%) described GTM as a methodology
32 studies (73%) as a method
12 studies (29%) as an approach
5 studies (11%) as an approach (repeated category)
2 studies (5%) as a data analysis tool Four studies (11%) referenced GTM without specifying its methodological role.
Regarding GTM versions used:
8 studies (18%) did not specify a version
29 studies (66%) used the Strauss and Corbin version
2 studies (5%) used Charmaz’s constructivist version
1 study (2%) referenced Glaser’s approach
1 study (2%) referenced Clarke’s situational analysis
3 studies (7%) used a combination of versions.
In terms of adherence to GTM principles, studies showed varied application levels. Only one study applied all seven GTM principles. Other studies used between one to six principles, with one study applying none. For outcomes:
7 studies (16%) achieved theory generation
6 studies (14%) presented descriptive themes and narratives
29 studies (67%) used diagrams or models
1 study (2%) presented a conceptual framework
1 study (2%) reported a paradigm model.
Overall, this evaluation indicated that while GTM is increasingly used in urban planning and design research, many studies have not fully applied GTM’s principles. Consequently, their outputs often consist of descriptive themes or diagrams rather than theoretical contributions. Some studies applied only select GTM techniques, such as coding, without employing processes like theoretical sampling and constant comparison, limiting them to descriptive results rather than theory building.
Conclusion
This study’s findings indicate that to improve GTM research quality in urban planning and design, researchers must thoroughly understand GTM’s nature, versions, and core principles. A deep comprehension of different GTM versions allows for selecting the most suitable approach for the research’s goals and objectives, ensuring robust theory generation.
تبلیغات
