تطبیق مفهوم «حرکت جوهری» ملاصدرا با قواعد «گره سازی» در هنر اسلامی بر مبنای رویکرد وجود تطبیق هم ارزی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

هدف از این تحقیق، انطباق قاعده «حرکت جوهری» ملاصدرا بعنوان مهمترین دیدگاه نظام فکری حکمت متعالیه با قواعد گره سازی هندسی در هنر و معماری اسلامی بر مبنای رویکرد تطبیقیِ وجودِ هم ارزی، تمثال و همانند ساختی، میان نظام جزئی و نظام کلی عالم (سلسله مراتب عالم) می باشد. در نگرش حکمت متعالیه ملاصدرا، وجود مبارک حق تعالی، حقیقتی واحد و شخصی است و تمامی پدیدارهای عالم امکان و کثرات، از یک وجود دارای مراتب شدت و ضعف و بر مبنای قاعده «وحدت تشکیکی وجود» که به واسطه «عشق» از مظهر اوّل (وجود منبسط) -که در عین وحدت دارای تمام کثرات است- جاری می گردد.          در این پژوهش که به روش تحقیق توصیفی، تحلیلی، تطبیقی و با تلفیقی از دو رویکرد کمّی (از نظریه به مصداق) و کیفی (از مصداق به نظریه) انجام گرفته است، به این نتیجه دست یافت که خصوصیات به کار گرفته شده در گره سازی هندسی که دارای سه مشخصه «قابلیّت تکرار به شرط تکامل»، «قابلیّت تطوّر وتبدّل بواسطه نقوش ثانوی» و «توانائی حفظ وحدت و بقاء موضوع در عین کثرت نقوش» می باشند، تمثالِ و به مثابه بیان هنری قاعده «خلق مداوم و تکاملیِ» آفرینش عالم در دیدگاه عرفانیِ صدرالمتألهین شیرازی بوده و هدف هنرمند عارف در خلق صُورِ بینهایتْ کثرت پذیرِ نقوشِ هندسی در گره سازی، نشان دادن خلق پیوسته و استکمالی مخلوقات در تجلیات الهی به صورت «لَبس بعد لَبس» بوده که به طریقِ نقش های بافته، متکثّر و تکرارپذیر اشکال هندسی در فضاسازی معماری اسلامی بازآفرینی و خلق مجدد می گردد.