تبیین تأثیر اندیشه و عملکرد اقتصادی امام علی (ع) بر توسعه تمدن اسلامی- با تأکید بر تمدن سازی حکومت های شیعی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فعالیت های اقتصادی مسلمانان در سده های نخستین اسلامی در قالب نظام اقتصادی اسلام، که به جهش تولید و خلق ثروت انجامید، یکی از عوامل اصلی شکل گیری و توسعه تمدن اسلامی بوده است. در تدوین این نظام اقتصادی، شخصیت های مختلف و ازجمله امام علی (ع) نقش محوری داشته اند. امام علی (ع) در دوران خلافت، توانست مجموعه ای از اصلاحات به هم پیوسته اقتصادی را به اجرا گذارد و مُدلی ناب از نظام سازی اقتصادی را عرضه کند. هدف امام (ع)، استقرار عدالت و کسب رفاه برای بیشتر مردم با ریشه کنی فقر، فساد و تبعیض بوده است. در این مقاله کوشش شده است که به روش توصیفی- تحلیلی، تأثیر اندیشه و عملکرد اقتصادی امام علی (ع) بر توسعه تمدن اسلامی و به ویژه در تمدن سازی حکومت های شیعی، بررسی شود. یافته پژوهش نشان داده اندیشه و عملکرد اقتصادی امام (ع) در زمینه هایی همچون: عدالت اقتصادی، نوآوری اقتصادی، تبیین فقه اقتصادی، سازندگی و آبادانی و توسعه وقف بر توسعه تمدن اسلامی تأثیر داشته است. پیشنهادهای نوآورانه اقتصادی امام (ع)، در دوره خلفای نخستین و در دوران خلافت (40-35 ق)، اثر فزاینده ای در انضباط اداری و مالی مسلمانان، افزایش تولید، هویت دادن به حکومت اسلامی و تأمین امنیت تجار داشته است. امام (ع) جامع ترین نظرها را در زمینه فقه اقتصادی ارائه کرده و نظرهای ایشان نقش محوری در رسمیت دادن به فعالیت های اقتصادی مسلمانان داشته است. ازطرفی حکومت های علویان طبرستان، فاطمیان و زیدیان یمن، از آرای فقهی امام (ع) در زمینه فقه اقتصادی استفاده کرده اند. اهتمام امام (ع) در زمینه آبادانی و توسعه وقف، باعث تأمین نیازهای محرومان، ایجاد اشتغال، رایج شدن فرهنگ کار و تلاش در بین مردم و شکل گیری نظام وقف شده است. همچنین حکومت های ادریسیان، علویان طبرستان و زیدیان یمن، با الگوپذیری از گفتمان عدالت خواهانه امام (ع)، به نظام سازی اقتصادی پرداخته اند که پیامد آن، ممانعت از تبعیض، تعدیل مالیات ها، فقرزدایی و رونق تولید بوده است.