بررسی و نقد دیدگاه محمدهادی معرفت در آغاز دوره عقل گرایی در تفسیر قرآن کریم

چکیده

نظریه پردازی در خصوص آغاز دوره روش های تفسیری از مهم ترین مباحث تاریخ تفسیر است. از دیدگاه استاد محمدهادی معرفت، شروع دوره عقل گرایی یا اجتهاد در تفسیر، هم زمان با عصر تابعین بوده و پیش از آن، روش مرسوم میان صحابه مبتنی بر نقل و روایت گزارش شده است. این نظر با دیگر مباحث ایشان در خصوص ویژگی های تفسیر صحابه – که در کتاب تفسیر و مفسران آمده – مغایرت دارد. به علاوه انطباق این دیدگاه با مستندات تاریخی، روش مفسران شیعه و سنی و نصوص قرآنی محل بحث است. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی برمبنای منابع کتابخانه ای به تحلیل و نقد نظر آیت الله محمدهادی معرفت پرداخته است. نتایج نقد و تحلیل مسأله نشان می دهد که تأکیدات قرآن کریم، توصیه های نبی مکرم(ص) و اهتمام برخی از بزرگان صحابه بر تعقل، استنباط و اجتهاد در کشف مراد آیات موجب شد تا روش عقل گرایی و اجتهاد از همان سال های ابتدای بعثت و هم زمان با حیات پیامبر(ص) مرسوم شود. این شیوه تفسیری به دوره تابعان اختصاص ندارد؛ جز اینکه از گسترش و پردازش بیشتری برخوردار گردید.