مخاطب شناسی حکایت های الهی نامه (بررسی دیدگاه مصالحت آمیز عطار نسبت به جامعه عصر خود)

چکیده

در آثار عطار به ویژه درکتاب ستُرگِ الهی نامه، شخصیت های مختلف اجتماعی به عنوان نمادهایی برای طالبان و سالکان راهِ حقیقت و حتی گاهی در قالب «انسان کامل» دیده می شوند که با توجه به فضای قصه و حکایت، وظیفه ای خاص در پیشبُرد اهدافِ فراداستانِ عطار بر عُهده دارند. نگارنده در چندین سالی که به ترجمکه کامل الهی نامه دست یازیده است، بر این نکته نیک واقف گردیده که شاعر نسبت به افراد زیردست یا ضعیف و حتی در مواردی منفی در جامعکه عصر خود مانند پیرزنان، کنیزان، مُخنثان، گدایان، خلاف کاران و متهمان، اقلیت های مذهبی، حیوانات و حتی اشیای فاقدِ ارزشِ مادی مانند کلوخ و سوخته نیز نگاه مهرآمیزی دارد و از آنان جهتِ تبیین مقاصد انسانی و عرفانی خویش استفاده می کند. عطار این شخصیت ها و حیواناتِ نسبتاً ضعیف و یا اشیای ناچیز را در مقابل شخصیت های مهم جامعه یا حیوانات قوی یا اشیای دارایِ ارزش قرار داده تا بر خلافِ جامعکه بیرونی، ارزش آنها را بالاتر به ما ارائه دهد. در این مقاله، سعی بر آن است تا این نگاهِ معطوف به مصالحت و مدارایِ عطار به طور روشن و با ذکر شواهدی از الهی نامه، علی الخصوص با توجه به طبقه بندی جامعکه عصر عطار تبیین گردد تا گامی هر چند کوچک در راهِ شناخت این شاعر بلندآوازه برداشته شود.