بررسی تقابل های اجتماعی در برخی اشعار حافظ

چکیده

ادبیات نیز مانند هر پدیده ای برای طراوت، شادابی و کارآیی باید با دانش های روز بررسی و تجزیه و تحلیل شود که یکی از آنها موضوع تطبیقی آثار ادبی با دیگر علوم است. در روانشناسی و جامعه شناسی مبحثی تحت عنوان تقابل های اجتماعی و تحلیل رفتار متقابل است که نسبت به گذشتگان می توان در آثارشان این موضوعات را بررسی کرد و «لوئیس آلفرد کوزر» در کتاب خود «نظریه تقابل اجتماعی» رفتار و کردار انسان ها و گروه ها و احزاب را در شانزده نظریه بررسی کرده است. «ون جونز» و «یان استوارت» در اثر خودشان «تحلیل رفتار متقابل» این موضوع را تجزیه و تحلیل نموده اند. در این مقاله برخی غزلیات حافظ، با توجه به مسئله تقابل رفتارهای اجتماعی و رفتار متقابل، از نظر درون مایه و محتوا و مضمون آنها تجزیه و تحلیل شده اند و بویژه با در نظر گرفتن شانزده نظریه «کوزر» از جامعه شناسان بزرگ معاصر، در پی آن هستیم که تا حدودی رفتارهای متقابل حافظ را در لایه های درونی غزلیات او نمایان سازیم؛ هر چند به طور کلی و عام غزلیات مذکور بیشتر به رفتارهای متقابل عاشق و معشوق یا مرید و مراد و محب و محبوب ختم می شود، اما امروزه این کلی گویی از نظر نقد ادبی چندان مقبول نیست.