بررسی نقش مکان گزینی در جنگ با تأکید بر جنگ های حکومت های صفاریان، آل بویه و سلجوقیان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

بهره گیری از عوامل جغرافیایی از راهبردهای مهم جنگی در قرون نخستین اسلامی به شمار می آمد. مکان گزینی گاه بر کران بادیه انجام می گرفت که عموماً بادیه نشینان از این روش در برابر سپاهیان منظم بهره می بردند. سپاهیان و مردم مناطق کوهستانی به هنگام جنگ، در کوه و درّه موضع می گرفتند. در برخی موارد نیز مکان گزینی در کنار رودخانه و یا در جهت مخالف وزش باد انجام می شد. ضرورت تحقیق حاضر که به بازشناسی نقش مکان گزینی در جنگ ها پرداخته از این رو است که عموماً در تحقیقات جدید مغفول مانده و بجز یک مورد، تحقیقی در این باره انجام نشده است. مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی و با واکاوی منابع دست اول تاریخی به بررسی نقش مکان گزینی در نتیجه جنگ های سده های نخستین اسلامی با تأکید بر مقطع صفاریان تا پایان سلجوقیان پرداخته است. پرسش اصلی مقاله این است که مکان گزینی چه نقشی در نتیجه جنگ های قرون نخست اسلام داشته است؟ در پاسخ به این پرسش نیز این مدعا مطرح شده که مکان گزینی با توجه به منطقه مورد سکونت و شیوه زندگی سپاهیان انجام گرفته و مکان گزینی با سود جستن از عوارض طبیعی، بخشی از راهبرد جنگی و از مؤلفه های اثرگذار در تعیین نتیجه نبرد در این دوره تاریخی به شمار می آمد.