مقایسه تطبیقی نقوش چاپ باتیک ایران و هند (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

   چاپ باتیک به معنای مقاومت یا رزرو و ذخیره ی رنگ در سطح پارچه است که با مواد مقاوم، قسمتی از طرح بر روی پارچه ذخیره می شود و از نفوذ رنگ به آن قسمت از پارچه که طرح، نقش بسته جلوگیری می کند. باتیک کلمه ای جاوه ایست ولی با این وجود اصالت این هنر به چین می رسد. این نوع چاپ در ایران به نام کلاقه ای نامیده می شود. چاپ باتیک از چاپ های قدیمی است که از دوره صفوی در ایران رواج پیدا کرده است. در مورد قدمت این چاپ در هندوستان می توان به فرسک هایی که در غار آجانتا نمایش داده شده اند اشاره کرد. از آن جا که همبستگی تاریخی و فرهنگی میان دو کشور ایران و هند به دوران پیش از تاریخ می رسد و هیچ دو ملتی در جهان تا این اندازه دیرینگی تاریخی، فرهنگی و هنری نداشته اند، هدف از انجام این تحقیق بررسی ویژگی های بصری نقوش چاپ باتیک ایران و هند، وجه اشتراک و اختلاف این نقش ها از نظر بصری و چگونگی تأثیرپذیری این نقوش از فرهنگ و باورهایشان می باشد. مقاله حاضر با استفاده از شیوه تحلیلی- توصیفی ، و روش گردآوری مطالب به صورت تحقیقات کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است. پرسش مهم که در این زمینه مطرح شده ، بررسی ویژگیهای بصری و مقایسه تطبیقی بین نقوش و میزان تاثیر فرهنگ و باورها در شکل گیری آن می باشد. در این پژوهش بر اساس نتایج به دست آمده، محدوده ی نقش در چاپ باتیک ایران بیشتر به صورت مستطیل عمودی و در باتیک هند مربع می باشد. بیشترین نوع نقش و نوع خط غالب در چاپ باتیک هر دو کشور به نقوش گیاهی و خطوط منحنی اختصاص دارد. بیشترین راستای غالب در چاپ باتیک ایران به صورت عمود، و در باتیک هند بدون راستا می باشد. همچنین، نوع ترکیب بندی نقوش در چاپ باتیک ایران به صورت تقارن عمودی، و در باتیک هند نامتقارن می باشد. اکثر نقوش به کاررفته در چاپ باتیک هند اقتباسی از اعتقادات آیینی، اسطوره و خدایانشان بوده است.