تظاهر چندگانه موضوعات در زبان فارسی: بررسی نقش ”را“ و خوانش کلی در تناوب مکانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

پدیده تظاهر موضوعات یک فعل به صورت های گوناگون به نام تظاهر چندگانه موضوعات و یا تناوب موضوعی خوانده می شود. در این مقاله تناوب مکانی مورد بررسی قرار گرفته است. تناوب مکانی به این صورت تعریف می شود که موضوعات برخی فعل های مکانی مانند بار زدن در نحو به دو صورت تظاهر می یابند. در گونه مکانی، موضوع مکانی به صورت موضوع غیرمستقیم و کنش رو به صورت مفعول مستقیم همراه با ”را“ بیان می شود؛ در حالی که در گونه مفعولی، موضوع مکانی به صورت مفعول مستقیم و کنش رو به صورت موضوع غیرمستقیم ظاهر می شود. مهمترین ویژگی تناوب مکانی در زبان های مختلف وجود اثر کلی/جزئی است (اندرسون، 1971؛ بیورز، 2006). اثر کلی/جزئی به این معناست که چنانچه موضوع مکانی یا کنش رو به صورت مفعول مستقیم بیان شود، دارای تعبیر کلی است در حالی که اگر به صورت موضوع غیرمستقیم بیان شود، می تواند تعبیر کلی یا جزئی داشته باشد. در این مقاله با بررسی فعل های تناوب مکانی و جملات حاوی فعل های تناوبی نشان خواهیم داد فعل هایی که در فارسی تناوب ساز محسوب می شوند، در آنچه گونه مفعولی خوانده می شود، دارای اثر کلی نیستند. در این مقاله نویسنده گونه مفعولی در این فعل ها را صرفاً نشان دهنده تغییر زاویه توجه به سمت موضوع مکانی دانسته و به پیروی از دبیرمقدم (1992) معتقد است موضوع مکانی در گونه مفعولی اگرچه همراه با ”را“ ظاهر شده، مفعول محسوب نمی شود بلکه تبدیل به مبتدای ثانویه می شود.