علی بن حسن بن فضال

علی بن ابی حمزه بطائنی از راویان کثیر النقلی است که در ابتدا صحیح المذهب و از وکلا و راویان مورد اعتماد امام موسی کاظم(ع) بوده است. وی پس از شهادت امام موسی کاظم (ع) به انگیزه مال اندوزی، امامت امام رضا(ع) را نپذیرفت و در این مورد معتقد بود که امام موسی کاظم(ع) غیبت را گزیده است. بزرگان رجالی در اخذ به روایات این راوی که دو دوره کاملاً متفاوت زمانی را سپری نموده است، اختلاف نظر دارند. گروهی وی را به شدت ضعیف دانسته و حاضر به پذیرفتن روایات وی نشدند در حالی که گروه دیگر روایات دوران استقامت وی را پذیرفتند. در این مقاله پس از بررسی ادله این دو گروه در نهایت با تعمق و تحلیل دقیق این مسئله، صحت قول دوم مبنی بر اعتبار روایات منقول از بطائنی در دوران استقامت نتیجه گرفته می شود.

نقش خاندان فضال در انتقال میراث روایی شیعه امری انکار ناپذیر است. در این میان علی بن حسن بن فضال با تاثیرگذاری بر اندیشه های حدیثی و رجالی پسینیان خود امر مهمی را برعهده داشته است. پژوهش های مختلفی پیرامون آثار روایی وی انجام شده لیک سوال از چند و چون فهم اندیشه رجالی وی به عنوان یک رجالیِ «نص گرا» و مولف قرن3 همچنان مطرح است.این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و بهره گیری از شیوه هایی چون تحلیل اسناد- متن[1] و یافتن حلقه مشترک و تبیین روابط معنایی میان روایات سعی دارد تا به مدد بازیابی آثار وی در کتاب اختیار معرفه الرجالِ کشی مبانی جرح و تعدیل و عوامل اثرگذار بر نوع رأی رجالی وی را به دست آورد و دلایل اعتماد کشی و عیاشی بر او و نیز داوری دانشیان در تعارض بین علی بن فضال و عیاشی را به عیار نقد بازنماید بدین ترتیب مشخص شد که علی بن فضال در نظرات رجالی از سه شیوه بیانی برای وثاقت یا ذم راویان استفاده می کند، معیار توثیق راویان از نظر علی بن فضال را در سه دسته می توان شماره کرد و آنچه که در وهله اول برای علی بن فضال مهم است واکنش یا سخن امام نسبت به یک شخص است. او گرایش های غیر تأثیرگذار در اندیشه های مهم کلامی را در توثیق راویان دخالت نمی دهد و می توان از احتمال گرایش کلامی وی هم راستا با ابن ابی عمیر و در مخالفت با یونس بن عبد الرحمن سخن گفت وی با درایت های رجالی خاص خود انواع الفاظ توثیق و تضعیف را به کار بسته و اندیشه فطحی در آرای رجالی تاثیر نداده است. [1]. isnad – cum- matn Analysis