مولفه های گفتمان مدار

این تحقیق به بررسی و مقایسه ی ساختارها و مؤلفه های گفتمان مدار موجود در داستان های کوتاه معاصر بزرگ سال و نوجوان پرداخته و سعی در بیان این مطلب دارد که تا چه حد و به چه منظور نویسندگان ادبی در آثار خود از این ساختارها و مؤلفه ها استفاده کرده و با پوشیدگی سخن می گویند. بر این اساس،10 داستان کوتاه بزرگ سال و 10 داستان کوتاه نوجوان انتخاب و بررسی شد. تعداد ساختارهای گفتمان مدار موجود در متن بر اساس الگوی ون لیوون، تعیین و شمارش شد. طول متن داستان ها نیز با استفاده از شمارش واحدهای پایانی مشخص گردید. در ادامه درصد به کارگیری مؤلفه ها در هر گروه از داستان ها محاسبه شد و هم چنین به منظور تعیین معناداری تفاوت میان این دو گروه از روش مجذور خی استفاده شد. نتایج حاصل به شرح زیر بود:1. در متون ادبی افزونه بر مؤلفه های مطرح شده در الگوی ون لیوون، مؤلفه های گفتمان مدار دیگری نیز دیده می شود که پنهان کاری را در پی دارد.2. تفاوت داستان های بزرگ سالان و نوجوانان در میزان استفاده از مؤلفه های گفتمان مدار معنادار نیست.3. استفاده از مؤلفه های ادبی در داستان های نوجوانان بیش از بزرگ سالان است.4. استفاده از ساختارهای گفتمان مدار موجود در متون ادبی بیشتر به منظور بیان ایدئولوژی به معنی بیان ارزش های اجتماعی و فرهنگی است.5. ادبیات هم می تواند به صورت ابزاری در دست جناح های مختلف برای بیان ایدئولوژی به معنی ترویج گرایش های گروهی قرارگیرد

پژوهش حاضر با هدف بررسی روایت های زنان از تجربه شخصیِ خود نسبت به خشونت های خانگیِ اعمال شده بر آن ها و آشکار ساختن ایدئولوژی تولیدکنندگان روایت ها نسبت به خود و افراد خشونت گر انجام شده است. به این منظور، پنجاه روایتی که مستقیماً به وسیله زنان خشونت دیده نقل شده بود، به صورت تصادفی انتخاب شده و با استفاده از مدل کنشگران اجتماعی ون لیُوِن (Van Leeuwen, T. (2008) بررسی شده اند. یافته ها نشان می دهد که در روایت های مورد بررسی، کنشگران به صورت برجسته نشان داده شده اند و برای بازنمایی افراد خشونت گر، در مقایسه با افراد خشونت دیده، به میزان بیشتری از مؤلّفه های گفتمان مدار جامعه شناختی- معنایی استفاده شده است. تفاوت کاربرد برخی از مؤلّفه ها برای بازنمایی افراد خشونت گر و افراد خشونت دیده چشمگیر است. این تفاوت می تواند نشان دهنده آن باشد که زنان خشونت دیده جایگاه مناسبی برای خود در نظر نمی گیرند؛ در متحمّل شدنِ خشونت، افزون بر اینکه افراد خشونت گر را عامل اصلی می دانند، احتمالاً خود را هم تا اندازه ای گناه کار می دانند؛ اعضای خانواده خود را، حتی در مواردی که بی گمان خشونت گر هستند، به طور منفی ارزش گذاری نمی کنند؛ و نگاه بالا به پایینی که جامعه نسبت به زنان دارد، در گفتار و در نتیجه در ایدئولوژی خود زنان هم نمایان است.

تحلیل گفتمان انتقادی بعنوان یکی از رویکرد های تحلیل گفتمان تلاش می کند با طبیعی زدایی از متن و بررسی ساختارها و مولفه های گفتمان مدار متون ، روابط قدرت و ایدئولوژی نهفته در آنها را آشکار کند . در این مقاله به اختصار رویکردهای غالب تحلیل گفتمان وابزارهای تحلیل متن بر اساس الگوی ون لیوون (1996) معرفی شدند . سپس به کمک این ابزار و در چاچوب نظری گفتمان لاکلاوموف به تحلیل فیلم "سوته دلان" به نویسندگی و کارگردانی علی حاتمی پرداخته شد و چگونگی شکل گیری گفتمان های دینی ، جنسیت و عقل گرایی و احساس گرایی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت . این پژوهش نشان می دهد چگونه ایدئولوژی و روابط سلطه می تواند در شکل دهی به نگرش و بینش افراد اثر گذاشته و در مناسبات و تعاملات اجتماعی آنان تجلی یابد. از نتایج دیگر تحقیق می توان گفت مطایق نگرش سنتی ، مرد با برجسته سازی مفاهیمی چون فرادستی و اعمال کننده قدرت حق سلطه بر زن را برای خود قایل می باشد. بنابراین علاوه بر عواملی مانند قدرت و ایدّولوژی ، جنسیت نیز می تواند در برتری گفتمانی موثر باشد.