تاریخ ایران اسلامی

رشد و سعادت انسان در گرو صحیح دشمن شناسی و مصمون ماندن از آسیب های دشمن است که در ابعاد گسترده تر آن در سطح اجتماع باعث ایجاد جامعه ای مستحکم در برابر حکومت های خارجی است. به همین دلیل شناخت دشمن و شیوه برخورد با دشمن به عنوان آموزه اخلاقی متأثر از دستورات دینی در فرهنگ و ادبیات همواره توجه بوده است. تحفهالملوک کتابی مشتمل از نکات اخلاقی با زبانی شفاف و ساده در باب جداگانه به توصیف و تعریف دشمن و دشمن شناسی پرداخت است. در مقاله حاضر، سعی بر شناخت دشمن با توجه به شرح دشمن شناسی در تحفهالملوک است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی – تحلیلی و بر مبنای مطالعات تاریخی و نصیحت الملوک ها به بررسی موضوع بپردازد.

هنر هخامنشی تجسمی از شیوه تفکر هخامنشی است، زیرا که تلاش آنها برای برای سازماندهی یک امپراطوری عظیم و ایجاد ارزش های جهانی، این هنر را به هنری منسجم، ایستا، برنامه ریزی شده و دارای الگوهایی متعالی تبدیل کرده بود. هخامنشیان با آمیزش هنرهای مختلف سبک ویژه ای در معماری و شمایل نگاری در خاستگاه خویش، پارس، بنیان نهادند. در نقش برجسته های تخت جمشید صحنه هایی از مراسم و مناسک رایج در پایتخت شاهان هخامنشی وجود دارد که عموماً پیکره پادشاه، کانون اصلی هر صحنه است. در این کنده کاری های زیبا که بر دل کوه نقش بسته دسته های آورندگان هدایا، صحنه بار عام پادشاه و دیگر نقوش برجسته مربوط به آرامگاه به نمایش گذارده شده است. این کنده کاری کاری ها درعین حال که همگی حکایت از تبحر و مهارت سنگ تراشان دارند هر یک گوشه ای از مراسم و وقایع سیاسی مذهبی آن دوران را به نیز نمایش می گذارند.

با فروپاشی امپراتوری ساسانی، بسیاری از مبانی نظری اندیشه سیاسی ایران شهری با چالش جدی مواجه شد. نظام فکری اعراب مهاجم به هیچ روی با سنت های سیاسی و آداب ملک داری ساسانیان سازگاری نداشت. پیشینه قومی و قبیله ای و اینک آموزه های اسلامی، فرهنگ سیاسی اعراب را از خصایصی برخوردار می نمود که آنان را از پذیرش مفاهیم سیاسی ایرانیان دور می ساخت. اما فتح ایران به دست اعراب و از میان رفتن وحدت سیاسی و سازمان دولتی ساسانیان به معنی نابود شدن اندیشه قوام یافته منسجم ایرانیان در حوزه سیاست و ملک داری نبود؛ بلکه این نظام فکری از طریق مبادی فرهنگی و با تلاش بخش های مختلف مردم در جریان بود. در این میان ایالت پارس به جهت نقشی که در تبیین و بازتولید مفاهیم و مبانی نظری اندیشه سیاسی ایران شهری ایفا نمود، اهمیتی بسزا دارد و این به دلیل موقعیتی بود که سرزمین مزکور در تاریخ و خاطره جمعی ایرانیان داشت. یافته های این پژوهش نشان می دهند که ماندگاری آیین زرتشت، روحانیت زرتشتی، اشراف و خاندان های بزرگ پارسی در این بخش از ایران زمین، موقعیت ممتازی را برای پویایی و بازآفرینی اندیشه ایرانی بدان بخشید. روش پژوهش در این تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است .

دوره شکل گیری (Formative Period) تاریخ تشیع از رهیافت های (approach) گوناگونی مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفته است. یکی از این رهیافت ها نظریه «رهبری کاریزمایی» است. مطابق این رویکرد شیعیان آن گروه از مسلمانان هستند که بر خلاف اهل سنت، وجهه کاریزماتیک پیامبر را در امامان خویش تداوم یافته دیدند. در این نوشتار ابتدا نظریه ماکس وبر در زمینه ماهیت رهبری کاریزمایی تبیین می گردد. سپس نظر چند تن از اندیشمندانی که با این چارچوب، تاریخ تشیع را تحلیل کرده اند ارزیابی شده و کاستی های آن روشن می شود.

پیشرفت علمی تمدن اسلامی اگر چه به عقیده بسیاری از محققان مخالف با آن، از تمدن های پیشین (ایران، روم، مصر و...) نشأت گرفته، ولی باید پیشرفت های علمی جهان را مرهون عالمان و اندیشمندان این تمدن بزرگ دانست. با بوجود آمدن این نهضت علمی در عصر عباسی، خدماتی در عرصه علم و دانش و همچنین اختراعات و اکتشافات به مردم جهان تقدیم شد. در این خصوص نیاز بود که با این نوع دانش افزایی تمدن اسلامی در عصر عباسی بیشتر آشنایی صورت گیرد و در مورد عوامل پیشرفت و افول آن در این دوره مطالبی جمع آوری و بیان شود. این ادوار علمی نهضت ترجمه شامل سه دوره است که دوره اول در اوایل عصر عباسی و شروع آن در زمان حکومت منصور و پایان آن وفات هارون الرشید بوده و عصر میانی از زمان حکومت مأمون تا سال 300ه.ق است و عصر افول آن از سال 300 هجری تا نیمه اول قرن چهارم هجری ادامه داشته است.

بعد از مرگ نادر در ایران خوانین محلی سر برآوردند و درصدد برآمدند تا برای خود دولت تشکیل دهند. نصیرخان لاری یکی از این افراد بود که برای خود قلمروی مستقلی در جنوب ایران در منطقه لارستان فارس بوجود آورد. هدف اصلی این مقاله بررسی چرایی و چگونگی برآمدن نصیر خان و سرانجام او است. پژوهش حاضر نشان می دهد که نصیرخان از خلاء حکومت مرکزی سود جست و با استفاده از موقعیت اقتصادی لار و رقابت مدعیان سلطنت در ایران، درصدد احیای حکومت لارستان بزرگ بود. هرچند در ابتدا او موفقیت هایی کسب کرد، اما حضور کریم خان و مخالفت خوانین محلی گرمسیر سبب گردید که او در دستیابی به اهدافش با مشکلاتی مواجه گردد. با این حال قدرت و حضور مستمر نصیرخان در عرصه سیاسی فارس یکی از دلشمغولی های کریم خان و رقبایش بود و سرانجام برای مقابله با وی نقشه ترور او را اجرا کردند.

  پژوهش پیش رو با استفاده از کتب تاریخی، منابع دسته اول و بهره گیری از روش، توصیفی تحلیلی، با هدف بررسی آرای دو چهره برجسته، خواجه نظام الملک و غزالی با طرح این پرسش که: فرایند تحول در ساختار حکومتی سلجوقیان بزرگ از چه الگویی تأثیر پذیرفته است؟ و در نظر این فرضیه که: اندیشه ایرانمداری در تغییر ساختار حکومت قبیله ای سلجوقیان به حکومت متمرکز تاثیر به سزایی داشته است، سعی در بیان دلایل همگرایی و واگرایی سه ساختار حکومت ایرانی، قبیله ای و اسلامی در  ایجاد مدل حکومتی سلجوقیان را دارد. پژوهش نشان می دهد، که چگونه اندیشمندان و دبیران ایرانی به عنوان وارثان اندیشه سیاسی با بهره گیری از الگوی ایرانمداری توانستند، چالش میان آموزه های اسلامی و اندیشه سیاسی ایرانی و تضاد آن با ساختار قبیله ای سلجوقیان را تعدیل نموده، سبب تفکیک حکومت بر اساس حکومت دنیوی با ریاست سلجوقیان و حکومت معنوی در راس آن دستگاه خلافت عباسی شوند.