پژواک زنان در تاریخ

با آغاز انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس شورای ملی، حضور زنان در عرصه های سیاسی- اجتماعی پررنگ شد. آشنایی با برخی از حقوق سیاسی و اجتماعی مربوط به زنان که در آراء و نظریات زنان و مردان روشنفکر و روزنامه نویسان منعکس می شد، به تدریج این حقوق را به مطالبات زنان تبدیل کرد. این مطالبه گری، با تغییر در ساختار سیاسی کشور و ایجاد رژیم پهلوی هم زمان شد. نوشتار حاضر تلاش می کند با روش تاریخی، متکی برتوصیف و تحلیل منابع و نشریات زنان، به این پرسش پاسخ دهد که مطالبات و حقوق سیاسی و اجتماعی زنان ایرانی در روند گذار از قاجار به پهلوی چه بوده است؟ به نظر می رسد، زنان با تجربه هایی که از فعّالیت های سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب مشروطه به دست آورده بودند، طرح تحول شرایط زندگی فردی و اجتماعی زنان ایرانی را مطرح ساختند. آنها دریافتند موانعی که زن ایرانی برای احقاق حقوق خود با آن روبه روست، ریشه در دو عامل دارد، یکی دیدگاه و نگرش مرد سالارانه حاکم برجامعه ایران و دیگری بی خبری زنان از جهان و جایگاه فردی و اجتماعی خود در جامعه. از این رو، زنان ایرانی فعّالیت های خود را حول دو محور، اثبات لیاقت ها و توانایی ها برای حضور در حیات اجتماعی جامعه و همچنین برخوردارشدن از حقوق یکسان با مردان در خانواده قرار دادند. آنها از طریق ایجاد انجمن ها، نهادها و انتشار مجله و روزنامه مخصوص زنان مطالبات خود را مطرح کردند.

پس از جنگ جهانی و ظهور سازمان های بین المللی در عرصه نظام بین الملل، جهان شاهد تغییر در چینش بازیگران بین المللی بود. این تغییر چینش بار دیگر و در دهه های اخیر، با ورود سازمان های بین المللی غیردولتی در حال اتفاق افتادن است. شخصیت حقوقی بین المللی این سازمان ها، با توجه به گستره فعالیت و نقشی که در حقوق بین الملل به واسطه فعالیت های فراتخصصی خود در عرصه های مختلف من جمله حقوق زنان دارد، قابل اثبات است. این پژوهش در پی بررسی عملکرد فیفا به عنوان یک سازمان بین المللی غیردولتی در زمینه حقوق زنان است. فیفا نیز با مورد توجه قرار دادن مسائل و حقوق زنان و با اهمیت دادن به حضور آنان در ساختار و نهادهای زیرمجموعه این سازمان، به دنبال تثبیت و توسعه حقوق زنان بوده است. فیفا هم چنین با سازمان های بین المللی مختلف به ویژه سازمان های تخصصی وابسته به سازمان ملل مانند یونیسف، همکاری نزدیک و رو به گسترشی را در زمینه حقوق زنان دارد. این تکاپوی فیفا و اهمیت تبلیغاتی و تأثیرگذاری این ورزش به عنوان پرطرفدارترین ورزش در جهان، موجب اهمیت نقش این سازمان در تثبیت برخی از حقوق زنان شده است. در واقع فیفا با استفاده از ابزار افکار عمومی که تحت تأثیر فوتبال است به مورد توجه قرار گرفتن مسائل زنان در جامعه بین الملل کمک وافری نموده است.

نهاد خانواده در طول تاریخ از شرایط ساختاریِ جامعه تأثیر پذیرفته و بر آن تأثیر گذاشته است. به رغم تغییراتی که در بافت این نهاد رخ داده است، زنان به عنوان کنشگران اصلی در بازسازی و تبیینِ روابط میان اعضاء، از منزلت خاصی برخوردار بوده اند. حضور و مشارکت فعال زنان در جامعه به منزله یکی از شاخص های مهم توسعه سیاسی و اجتماعی کشور قلمداد می شود. با نگاهی گذرا به تاریخ بیماری های همه گیر در جهان، جایگاه زنان در برخورد با بحران های ناشی از این بیماری ها نمایان می شود. این مقاله در پیِ آن است که به ضرورت ضبط وثبت تجربه های زنان در دوران همه گیری کووید- ۱۹ با بهره مندی از روش پژوهشی تاریخ شفاهی تاکید کند. با انجام مصاحبه های تاریخ شفاهی، روایت های زنانه از بحران کنونی تبیین شده و روشنایی بخش آیندگان خواهد بود. هدف از این پژوهش، تاکید بر اهمیت ضبط تجربه های زنان در دوران همه گیری کووید- ۱۹ و ثبت خاطرات آنان، با بهره مندی از روش پژوهشی تاریخ شفاهی می باشد. روش تحقیق لزوم به کارگیری مصاحبه های تاریخ شفاهی در گردآوری روایت های زنانه از بیماری همه گیر کووید- ۱۹، با استناد به منابع کتابخانه ای تبیین شده و مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.یافته ها: تاریخ شفاهی به عنوان یکی از روش های امتحان شده در حوزه پژوهش های مردمی، راهی مناسب به منظور تبیین تجربیات زنان است. بحران کووید- ۱۹ این فرصت را فراهم می آورد تا به ثبت وضبط تاریخ زنان پرداخت. تاریخ شفاهی با رویکرد نوآورانه خود، تجربه های شخصی زنان را به تجربه های جمعی نزدیک می کند. نقش زنان که از خانواده فراتر رفته و بر اجتماع تأثیر می گذارند، به روشنی بیانگر دغدغه های آنان در این دوران خواهد بود.

تربیت بدنی و ورزش در ایران تا اواخر دوره قاجار، به جز شکل سنتی، گونه ای دیگر وجود نداشت، و تنها در مدارس نظام و دسته های نظامی، آموزش های ورزشی توسط بعضی از افسران خارجی به چشم می خورد. تا پیش از این، بازی و ورزش مورد توجه نبود؛ چراکه امری سبک شمرده می شد و حتی گاهی اطفالی را که بازی می کردند، تنبیه می نمودند. در واقع تربیت بدنی و ورزش به معنای امروزی از سال ۱۲۹۹ و با تلاش های میرمهدی ورزنده که بانی ورزش های نوین ایران محسوب می شود، مطرح شد. در چنین شرایطی، تربیت بدنی و ورزش برای زنان از اساس فاقد هرگونه معنا و مفهوم بود، و تنها پس از تأسیس سلطنت پهلوی و روی کار آمدن رضاشاه و طرح شعارهای ایجاد ایران مدرن، توجه به تربیت بدنی برای زنان اهمیت یافت، و هم سو با اجرای سیاستهای حکومت، نهاد جدید تربیت بدنی و البته ورزش زنان، آغاز به کار کرد. مقاله حاضر تلاش می کند به وضعیت عمومی زنان در دوران معاصر، نگاهی افکنده و عرصه جدید فعالیت آنان را در قالب فرصت ناشی از سیاست های حکومت و ایجاد نهاد تربیت بدنی، مرور نماید. روش پژوهش این نوشتار با استفاده از روش تحقیق توصیفی و با تکیه بر مطالعه کتابخانه ای و بهره گیری از اسناد آرشیوی خواهد بود.

داعش پیش از آنکه یک گروه شبه نظامی باشد، یک فرقه ایدئولوژیک با برداشت های انحرافی و متحجرانه از دین مبین اسلام است که بیشتر از آنکه به تحقق آرمان های اسلامی کمک نماید، خواسته و یا ناخواسته در جهت تخریب اسلام محمدی (ص) قدم برداشته است. داعش البته در مقایسه با سایر گروه های شبه نظامی بنیادگرا دارای نوآوری های قابل توجهی است، یکی از این موارد بهره گیری از موضوع زنان با تکیه بر برداشت های سطحی و منفعت طلبانه از دین است. پژوهش پیش رو سعی کرده است تا بدین سؤال پاسخ دهد که زنان در دولت خود خوانده داعش از چه جایگاهی برخوردار بوده اند؟ نگارنده فرضیه خود را با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، بر این پایه قرار داد که جایگاه زنان در دوره فعالیت داعش مهم بوده و بیشتر جنبه تبلیغی، تبشیری و نظامی داشته و داعش با استفاده ابزاری از زنان در جهت رسیدن به مقاصد خود قدم برداشته است. یافته های تحقیق نشان می دهد رویه داعش در خصوص زنان ثابت نبوده و دچار نوساناتی گردیده است. ابتدا زنان صرفاً مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفتند، سپس در فعالیت های تبشیری و تبلیغی مورد استفاده قرار گرفتند و آخرین استفاده آنان در فعالیت های نظامی و انتحاری بود.

اگرچه رشته «مطالعات زنان» بیش از چند دهه (مشخصاً از دهه هفتاد میلادی قرن بیستم) نیست که در مغرب زمین در دانشگاه ها به صورت یک رشته مستقل دانشگاهی رونق گرفته و از اواخر دهه هفتاد قرن چهاردهم شمسی نیز در ایران این رشته در برخی از دانشگاه های تهران افتتاح شده است، اما پیش از این نیز نویسندگان و مورخان فرنگی و ایرانی به طور سنتی، مطالبی در این باره نوشته بودند که امروزه باید با دیدی علمی و روشمند، مورد استفاده دانشجویان رشته مطالعات زنان قرار گیرد.یکی از این افراد پیشگام و پیشتاز، محمدعلی خان سدیدالسلطنه (1320 1253ش.) می باشد که در فاصله دو سال پیش از انقلاب مشروطه تا نیمه جنگ جهانی اول، مطالعات و یادداشت های جالبی درباره زنان بوشهر انجام داده و نوشته که تا امروز چندان مورد توجه اساتید رشته مطالعات زنان و جامعه شناسان در ایران و همچنین بوشهرپژوهان محلی قرار نگرفته است. وضعیت زنان بوشهر و روستاهای اطراف در سال های نخست قرن بیستم چندان روشن نیست. جهانگردان و مسافران اروپایی نیز که به بوشهر سفر می کردند، به دلیل محدودیت های فرهنگی و ساختار مردسالارانه حاکم بر جامعه و تقریباً حذف زنان از روابط و مناسبات اجتماعی بیرون از خانه، قادر به ارتباط با زنان و لاجرم کسب هرگونه آگاهی از وضعیت آنان نبودند.سدیدالسلطنه اطلاعات جسته و گریخته، اما جالب و خوبی دراین باره در یادداشت های خود ارائه داده است و خوشبختانه این خلاء تاریخی تا اندازه ای پُر شد .