تحقیقات قرآنی و حدیثی

یکی از مفاهیمی که در رویکردها و جریان های نقد و نظریه ادبی به طور گسترده و فراگیر حضور دارد؛ «متن» و مفاهیم، همبسته و وابسته به آن است. به عبارت دیگر هر اثری که برای مخاطب پیامی داشته باشد در قلمرو متن قرار می گیرد و باید به تفسیر آن پرداخت.نصر حامد ابوزید یکی از دانشمندان مصری است که درباره معنای متن دیدگاهی دارد که برگرفته از مبانی  نظریه ادبی و دیدگاه های هرمنوتیکی غربی است. از منظر ابوزید، مفهوم متن بر زبان به عنوان اصلی برای توضیح معنای متن است و بدین جهت، ارتباط میان متن و پدید آورنده آن را قطع می کند، بر خلاف دیدگاه سنتی و مرسوم که متن (قرآن) را با توجه به نازل کننده آن مورد بررسی قرار می دهد. این پژوهش ضمن بیان محوریت مفهوم «نص» در تفسیر، دیدگاه  نصر حامد ابو زید را درباره نص و مفهوم آن، همچنین شاخصه هایی که در ارتباط با فهم متن ارائه می نماید، تا بتوان چالش های جدید وارد شده بر مفاهیم قرآنی را مورد ارزیابی و فهم درست قرار داد.

صحیح مسلم، دومین کتاب حدیثی معتبر اهل سنت، نگاه نقادانه دارای احادیثی است که با میزان های مختلف دینی از جمله قرآن، روایات، عقل و حتی با تاریخ در تعارض است. بررسی دقیق این کتاب نشان می دهد که صحیح ترین کتب اهل سنت نیز از گزند احادیث جعلی یا ضعیف مصون نمانده است. در این مقاله روایاتی از «کتاب الایمان» صحیح مسلم با موضوعات «شرک ابوطالب-علیه السلام-در هنگام وفات»، «مشرک بودن پدر پیامبر اسلام-صلی الله علیه و آله- »، «شکافتن سینه پیامبر-صلی الله علیه و آله-  به منظور خروج پلیدی از وجود ایشان» و «رؤیت خداوند در روز قیامت توسط مردم» به بوته نقد کشیده خواهد شد. با عرضه این دسته روایات به معیارهایی چون قرآن، روایات دیگر، عقل و تاریخ روشن می گردد که در پذیرش این روایات باید تردید کرد و در ورای آن در صحیح بودن تمام روایات صحیح مسلم. این تحقیق به روش تحلیلی توصیفی و گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است.

بررسی و تبیین مفهوم و مصداق اهل ذکر در  قرآن، موضوع پژوهش حاضر است. آیات ( 43 سوره نحل و 7 انبیاء) به مخاطبان دستور داده است مطلبی را از اهل ذکر بپرسند. اینکه مفهوم سؤال از اهل ذکر چیست؟ مسأله تأمل برانگیزی است که دیدگاه های مختلفی را  به دنبال داشته است. برخی مفسران با استناد به ظاهر و سیاق آیات، مراد از اهل ذکر را اهل کتاب دانستند. در حالی که روایات زیادی، اهل ذکر را، پیامبر و ائمه اطهار س معرفی نمودند. توجه به مخاطب تنزیلی آیه، در نظر گرفتن مصادیق تأویلی و بطنی، راه حل جامعی است که پژوهش حاضر به آن پرداخته است. 

 اعتقاد به معاد و بازگشت انسان،  امری بوده است، که ادیان آسمانی  بر آن تأکید فراوان کرده اند. مسئله معاد در میان مسلمین جزء ضروریات و از مسلمات دین است. در باب کیفیت معاد و چگونگی بعث و حشر انسان ها پس از مرگ، در میان علما و فلاسفه اسلامی  اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را روحانی، و برخی روحانی- جسمانی می دانند.  در کیفیت جسم و چگونگی آن نیز اختلافات فراوانی است، دسته ای جسم در عالم آخرت را مثالی و دسته ای دیگر مادی-عنصری می دانند. این مقاله با رویکرد توصیفی به بررسی آیات قرآن، سعی در تبیین معاد جسمانی از منظر این کتاب آسمانی دارد. قرآن کریم بابیان دلایلی در میان آیات خود، جسمانی بودن معاد را تبیین می نماید. می توان این آیات را به هفت دسته تقسیم نمود.

قواعد تفسیر، دستور العمل هایی کلی برای تفسیر قرآن مبتنی بر مبانی عقلی، نقلی و عقلایی است که با وجود آن ها تفسیر ضابطه مند می شود و با رعایت آن ها خطا در فهم معنا و مراد آیات کاهش می یابد و مفسر اگر چه  ممکن است در متن تفسیر نامی از این قواعد ذکر نکرده باشد؛ لکن  با تکیه به این قواعد برای بدست آوردن مراد جدی خداوند کوشش می نماید. علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان با رعایت قواعد و اصول ، تفسیری ماندگار و ارزشمند را برای کسانی که خواهان فهم قران می باشند به یادگار گذاشته اند.شناخت این قواعد برای قرآن پژوهان اندیشه امری ضروری می باشد. در ایننوشتار، قواعد تفسیری به کار رفته در  سوره عبس از تفسیر المیزان با استفاده از روش تبیینی-تحلیلی، استخراج شده است؛ مهم ترین قواعد به کار رفته عبارتند از: تبیین مفردات و ساختار ادبی کلمات، توجه به قرائن متصل و منفصل آیات و لزوم علم یا علمی بودن مستندات تفسیر.

منبع شناسی زیر مجموعه ی روش تحقیق است. منبع شناسی با فراهم نمودن شرائط تحقیق و پژوهش، به توسعه علوم کمک شایانی می کند و عدم وجود منبع شناسی موجب سردرگمی در دانش مورد بررسی می گردد و راه تحقیق و پژوهش را با دشواری های فراوانی همراه می سازد. این مقاله به منبع شناسی مباحث جدید دانش تفسیر یعنی هرمنوتیک، زبان قرآن و فرهنگ زمانه می پردازد. بر اساس یافته های نوشته، هرمنوتیک دارای بیشترین و غنی ترین منابع است. پس از آن، منابع مربوط به زبان قرآن قرار دارد و کمترین منابع مربوط به فرهنگ زمانه است.