قسیم یاسین

اخبارالطوال، کتابی در تاریخ به زبان عربی از ابوحنیفه احمدبن داوود بن ونند دینوری ، متوفی 281 یا 282 ق یا قبل از 290 ق است و یکی از مهم ترین منابع تاریخ ایران ساسانی است. این کتاب حوادث دولت های عرب را پس از اسلام تا پایان خلافت المعتصم، خلیفه عباسی(227 ق، 842 م) در بر دارد، به علاوه شامل بسیاری از مقررات اسلام در امور سیاسی و اداری و نخستین مورد اجرای آن ها در دولت اسلامی است. دینوری برخی وقایع عصر خود را که شخصا دیده یا شنیده در اخبار الطوال ذکر کرده و این بر ارزش اثر وی می افزاید. مؤلف به خلاف شیوه برخی از تاریخ نویسان اسلامی وقایع را سال به سال و یا بر حسب سلسله و کشور یاد نمی کند، بلکه آن ها را از آغاز تا فرجام پیوسته می آورد. اخبارالطوال از سرگذشت آدم و پیامبران بنی اسرائیل و تاریخ باستانی ایران و یمن آغاز می شود و فتوحات نخستین عرب و جنگ های نهاوند و قادسیه را به تفصیل می آورد. ماجرای قتل خلیفه سوم، جنگ صفین، اختلاف میان علی (ع) و معاویه، واقعه کربلا، پیدایش و بالا گرفتن کار عباسیان و جنبش های علویان به ویژه در خراسان، سقوط خاندان اموی و شورش های خوارج از مباحث پرارزش کتاب است. اخبارالطوال در باب فتوح اسلام دارای روایاتی است که در دیگر منابع دیده نمی شود. تصحیح و تحقیق این کتاب اولین بار در سال 1887 توسط گرگاس صورت گرفت، اما پیش از آنکه مقدمه و فهارس آن را آماده سازد، درگذشت . پس از وی «روزن» بر آن شد که هدف او را دنبال کند. اما وی نیز پیش از پایان کار درگذشت(1908) و سرانجام کراچکوفسکی، شاگرد روزن این مهم را به پایان برد.(1912)

سلطان سلیم سوم (1807 1789 م) در زمره سلاطین اصلاح گر عثمانی به شمار می رود که با افکار و ایده های نوگرایانه خویش و همراهی نخبگان متجدد درصدد بود به سان گذشته، دولت عثمانی را در عرصه رقابت های جهانی مطرح سازد و با سازماندهی اوضاع داخلی و ایجاد اصلاحات بنیادین، امپراطوری را از بحران و رکود نجات دهد. علاوه بر آن توانست مسیر اصلاحات نوین را برای جانشینان خویش هموارتر سازد. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای در پی تبیین و تحلیل سیر تحولات امپراطوری عثمانی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عصر سلیم سوم و نوع عملکردهای اصلاح گرایانه و واکنش های جامعه عثمانی نسبت به اقدامات وی است تا بتواند چرایی ناکامی پروژه اصلاحات سلطان نوگرای عثمانی را دریابد.

دولت ایوبی در ناآرام ترین روزگاران شامات پدید آمد؛ یعنی سده ششم هجری که از بحرانی ترین برهه های زمانی در حوزه غرب دنیای اسلام به شمار می رود. روی دادهای برآمده از جنبش ها و هجوم های وحشیانه صلیبی به میراث دولت فاطمی در خدمت اتابکان سلجوقی، از حوادث عرصه سیاسی این دوران است. قلمرو ایوبیان از مصر تا جزیره «فراتیه» گسترده بود و خودش کانون میراث تمدنی و خاستگاه روی دادهای فراوان به شمار می رفت. با توجه به تأثیرگذاری این دولت اسلامی در جهاد با دشمنان صلیبی، پرداختن به نظام حکومتی و دیوان سالاری آن در این حوزه تمدنی برای آگاهی از سامانه اداری و دیوانی و حکومتی اش، بسیار مهم می نماید. بنابراین، این مقاله به روش توصیفی تحلیلی در پی تبیین و تحلیل ساختار نظام حکومتی و دیوان سالاری ایوبیان است و به بررسی پیشینه تاریخی و روند پیدایی آن در این حوزه تمدنی خواهد پرداخت. فرضیه ای که در این مقاله آزموده می شود، چنین است: «ساختار حکومتی و اداری ایوبیان بیش از تأثیرپذیری از نظام فاطمیان، از ساختار حکومتی و اداری سلاجقه و اتابکان آنها و اوضاع و نیازهای روزگار خودش تأثیر پذیرفته و بر پایه نیازهای زمانه، متحول شده است».