حسین نوین

"امثال و حکم فارسی با مجموعه ای از تجارب، دانش ها و اندوخته های معنوی آن، از گنجینه های ملی و مفاخر تاریخی و فرهنگی ملت ما به شمار می آیند. مطالعه این گونه نشانه های اجتماعی ـ فرهنگی، از منظر «روان شناختی ادبیات»، ما را با انواع ویژگی های شخصیتی، وراثت، و با رشد و قضاوت اجتماعی و روش های فرزندپروری گذشتگان آشنا می سازد. همچنین مثل ها در زمینه های یادگیری افراد، شخصیت، تفاوت های فردی، انگیزش و هیجان، کنش ها و رفتارهای اجتماعی آنان، اطلاعات گرانبهایی را در اختیار ما قرار می دهند. اغلب این گونه جلوه های روان شناختی با نظریه های علمی امروزی قابل بررسی و تطبیق است؛ جلوه های روانی مانند کنش و رفتارهای اجتماعی، تلقین پذیری، تعارض های روان شناختی مانند ناکامی، اضطراب و توانمندی های دفاعی چون واپس زدن، سرکوبی، همانندسازی، درون فکنی، برون فکنی، دلیل تراشی و مساله هیجان و انگیزش، انواع انگیزه و هیجان در مثل های فارسی انعکاس یافته است. در زمینه کنش ها و رفتارهای اجتماعی نیز، هم رنگی با جماعت، پرخاشگری گروهی و تقلید از دیگران، از جمله محورهای روان شناختی گویندگان مثل هاست که به نحو قابل توجهی در ضرب المثل های فارسی تجلی پیدا کرده است. "

در تعریف واژه ی ادبیات، ماهیت، فواید و نقش آن در زندگی بشر و نیز در حوزه ها و کارکردهای عملی آن، از قدیمترین زمان تاکنون مباحث گوناگونی صورت گرفته است؛ برخی آنرا به مفهوم اخلاقی و برخی در معانی ادبی و عده ای نیز به هر دو مفهوم اخلاقی و ادبی آن به کار برده اند؛ اما امروزه ادبیات با سایر علوم جدید چون روان شناسی، زبان شناسی و نقد ادبی پیوند خورده واهمیت والایی پیدا کرده است. اگر ما سیری اجمالی در آراء و نظریه های ادبی غربی ها داشته باشیم، با مطالعه آراء ادبی افلاطون، ارسطو، سیدنی، جان درایدن، جانسن و کالریج و دیگران در می یابیم که: اولاً جریان فکری ادبی که از ارسطو شروع و به کالریج ختم می شود، متناسب با شرایط فرهنگ اروپایی است؛ بدین صورت که اگر در آراء آنها ابتدا موضوع اخلاق در حوزه ادبیات دارای نقش و معنایی خاصی بود، رفته رفته رنگ باخته و «لذت» جانشین «تعالیم اخلاقی» می گردد. ثانیاً در تعریف ماهوی شعر و ادبیات با مشکلات و نارساییهای چندی رو به رو هستیم که تعمیم آن نظرها به آثار ادبی مهم دنیا، نه تنها مشکل، بلکه گاهی ناممکن و یا حداقل ضعیف می باشد. در این مقاله ضمن تبیین و روشنگری جریانات تاریخی آراء ادبی غربی، که از اخلاق به التذاذ و از ایضاح به ابهام می گراید، سعی شده با کمک گرفتن از نظریه های ادبی خواجه نصیر و بند تو کروچه و استفاده از مفهوم «شهود»، تعریفی جامع و کاربردی تر از ادبیات ارائه شود تا گره گشای بسیاری از مشکلات ادبی و علمی ما باشد.