علی اصغر غلامرضایی

فیلم مستند از ابتدای پیدایش، ادعای پیوند با جهان واقع و روایت درباره ی آن را داشته است. این روایت که محصول بازنمایی جهان واقع است، به شیوه های گوناگونی رخ می دهد. اما در شیوه ی شاعرانه، آیا بازنمایی، روایت بی واسطه واقعیت است؟ کدام ویژگی نسبت «شاعرانه بودن» را به این شیوه اطلاق می کند؟ بی گمان «تخیل» و «تجسم ذهنیت» مستندساز در روایت و بازنمایی شاعرانه ی موضوع مستند، نقش به سزایی را ایفا می کند. هر اثر هنری دارای نشانه هایی هم از «دنیای واقعی» و هم «جهان متن» است. برای پی بردن به جایگاه بیان شاعرانه و تبیین حوزه ی کارکردی آن در مستند شاعرانه، ابتدا باید تعریفی از شعر بدهیم و حدود و ثغور آن را مشخص کنیم. این پژوهش به روش تحقیق اسنادی-کتابخانه ای صورت گرفته است. دسته بندی ویژگی ها و شاخصه های زیبایی شناسانه و تکنیکی، بیان شاعرانه در فیلم های مستند، ترسیم ظرفیت های بیانی این شیوه در ساخت مستندهای تلویزیونی مطابق با فرهنگ ایرانی-اسلامی و ظرفیت های بیانی آن در قالب برنامه های آیینی، حماسی و مذهبی در گاه شمار مناسبتی برنامه های سیمای جمهوری اسلامی ایران، از اهداف این تحقیق به شمار می رود. پس از تحلیل موارد نمونه ، ویژگی های مستند شاعرانه مانند تجربه گرایی در کل ساختار فیلم، فضاسازی شاعرانه در نوع روایت، موسیقی، صداگذاری، نورپردازی، صحنه پردازی و تدوین پویا به دست آمد. از میان شیوه های متنوعی که برای ساخت فیلم مستند به کار می رود، تلویزیون می تواند بزرگ ترین جایگاه کاربرد بیان شاعرانه در مستند باشد و از ظرفیت های این شیوه بهره برداری کند. به نظر می رسد پژوهش در زمینه ی شیوه ی بیان شاعرانه در فیلم مستند می تواند موجب رسیدن به درک روشن تری از جایگاه فیلم مستند شاعرانه با توجه به تحولات تکنیکی و گونه ای امروز تلویزیون، به دست دهد و علاقه ی فیلم سازان مستند را به این زمینه ی خاص بیشتر کند.

پژوهش حاضر به دلیل پرداختن به ویژگی های نمایشنامه رادیویی و نحوه تنظیم داستان های قرآنی دارای اهمیت فراوانی است. این پژوهش با توجه به ضرورت تولید و عرضه آثار نمایشی، بویژه تولیدات رادیویی فاخر دینی بر مبنای قرآن کریم و لزوم آشنایی نویسندگان رادیو با اصول اقتباس از این منبع ارزشمند دینی، تهیه و تألیف شده است. روش پژوهش، اسنادی، روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و ابزار گردآوری اطلاعات، فیش بوده است. درصدد پاسخگویی به سؤال های زیر می باشد: اصول تنظیم در آثار نمایشی رادیو کدام است؟ شیوه های تنظیم داستان های قرآن برای متون نمایشی رادیو کدامند؟ تفاوت اصول تنظیم متون نمایشی داستان های قرآنی و سایر آثار نمایشی چیست؟ نتیجه کلی تحقیق حاضر نشان از شفاهی، ساده و همه فهم بودن قصص قرآن (از جهت محتوا) است. نمایش رادیویی به دلیل درگیر نکردن حواس مخاطب با تصاویر، در انتقال پیام و اثرگذاری و در استیفاء کامل و جامع و مانع مفاهیم معرفتی وحی، قالب مناسب تری برای طرح داستان های قرآنی است، اولین گام تنظیم قصص قرآن برای متون نمایشی رادیو، مشخص کردن نوع اقتباس است. گام دوم، شناخت ویژگی های دراماتیک روایت قصص و کشف رابطه ی درونی کنش روایت و اشخاص قصه است. گام سوم، یافتن الگوی مناسبی است که با کمک آن بتوان قصص قرآن را برای نمایش رادیویی، آماده کرد، تا علاوه بر جذابیت و درست بودن روایت، وجه دینی و معنوی نمایش نیز آشکار شود.

امروزه تغییرات  سریع تکنولوژی  و  محتوایی بر فضای رسانه ای جهان حاکم است. در این فضای رقابتی شدید صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان دانشگاه عمومی، نیازمند همگام بودن با تغییرات است. از آنجا که آموزش مهم ترین ابزار برای همگام شدن با تغییرات وسیع جهانی است و این تغییرات به وسیله منابع انسانی که مهم ترین دارایی سازمان است اتفاق می افتد. آموزش به منابع انسانی یکی از مهم ترین اهداف سازمانی صدا وسیما می باشد که بسیاری از این هدف در مرکز آموزش محقق می گردد. این پژوهش با استفاده از روش کیفی انجام گردید و ابتدا اسناد بالادستی مطالعه شد و سپس با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته، از میان جامعه آماری به صورت هدفمند، 14 نفر از کارشناسان، خبرگان و اساتید به عنوان نمونه انتخاب شدند. اهداف راهبردی با نظر کمیته استراتژیک تعیین و اولویت بندی شد و سپس با استفاده از مصاحبه ها و اسناد بالادستی، عوامل داخلی و خارجی مشخص شد و با استفاده از آرای کمیته استراتژیک، ضریب اهمیت و درجه هر یک از عوامل داخلی و خارجی مشخص گردید. قوت ها و ضعف ها، فرصت ها و تهدید ها و درجه نسبی و جدی بودن هر یک از آنها مشخص گردید و با توجه به جمع بندی امتیازات آنان، ناحیه دوم یعنی ناحیه محافظه کارانه به عنوان موقعیت راهبردی مرکز آموزش تعیین گردید. در مجموع از تناظر میان فرصت ها وضعف ها مرکزآموزش  راهبرد  حاصل شد  و  در نهایت  با استفاده از نمره جذابیت راهبردها (تعیین کننده میزان ارتباط بین اهداف راهبردی و راهبردها) ماتریس QSPM ترسیم گردید و اولویت بندی راهبرد ها مشخص شدند.

در عصر حاضر، رسانه ها هریک، برای ارسال پیام مورد نظر و دست یافتن به هدف ترسیم شده، به شیوه هایی دست می یازند. شاید یکی از پذیرفته شده ترین این شیوه ها، «مستند» یعنی جمع-آوری اسناد تصویری (در تلویزیون) برای اقناع مخاطب و ارضای نیاز آگاهی بخشی به اوست. بر همین اساس شبکه های خبری در جهان، مستندهایی با موضوع هایی از جوامع مختلف تولید و پخش می کنند تا مخاطبان را به سمت هدف خود سوق دهند. در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز مستندسازی برای خبر مورد توجه قرار گرفته که به مستند خبری شهرت یافته، اما به نظر می رسید، چارچوبی برای چنین مستندهایی تعریف نشده است و در انگاره سازی ها آنطور که باید هدفی دنبال نشده ویا نتوانسته است شکل دهی درستی از هدف داشته باشد. در این پژوهش که به دلیل کیفی بودن فرضیه ای از پیش تعیین شده ندارد، علاوه بر مطالعه کتابخانه ای از روش مصاحبه عمیق استفاده و برهمین اساس با 70 کارشناس و دست اندرکار داخلی و خارجی حوزه های ""خبر""و""مستند"" (40 کارشناس داخلی و 30 کارشناسی خارجی در 18 کشور از طریق ایمیل)به صورت باز گفت وگو شده است.) یافته های پژوهش نشان می دهد؛ درباره «مستند خبری» - (عنوان مطرح در رسانه ملی) - در بین دست اندرکاران داخلی سه نظر وجود دارد : گروهی که "" مستند خبری"" را عبارتی جعلی و ترکیبی زائد و غیر قابل قبول برای خبرهای غیر واقعی که پخش می شود ، می دانند. گروه دوم ، تولید «مستند خبری» را غیر ممکن بیان کرده اند. گروه سوم، "" خبر"" را ""مستند"" نمی دانند و مستندسازی در خبر را ضروری می دانند. دست اندرکاران خارجی حوزه های خبر و مستند نیز تأکید می کنند؛ اصطلاح «مستند خبری» نامتعادل و غیر رایج است. و می گویند؛ به مسنتدهایی که از شبکه های خبری بین المللی پخش می شودCurrent Affairs Documentary گفته می شود. پژوهش به این نتیجه رسیده است که "" مستند خبری"" معنای عینی ندارد. اما با توجه به تغییر در فضای خبر و ضرورت مستند سازی عنوان ""مستند در خبر"" پیشنهاد و سعی شده است علاوه بر ارائه تعریف و چارچوبی تقریباً کاربردی برای سیمای جمهوری اسلامی ایران، دو نظریه؛ یکی درباره ""مستند در خبر""- که بعد خبری آن را جلوه بیشتری می بخشد - و دیگری درباره ""واقعیت""- که باور مخاطب را افزایش می دهد- مطرح شود.