مسعود شفیعی سروستانی

ایالت فارس در دوره قاجار از مهم ترین ایالات کشور بود که معمولاً توسط یکی از شاخص ترین شاهزادگان با شیوه ای مستبدانه اداره می شد. استانداری دکتر مصدق در فارس به عنوان نخستین تجربه ی مدیریتی وی از جنبه های مختلف متمایز و استثنایی بود. پرسش مطرح در این پژوهش بررسی عملکرد و اصلاحات دکتر مصدق در دوران استانداری فارس و علت توقف و ناکامی آن با تکیه بر منابع واسناد موجود با رویکردی توصیفی و تحلیلی است. دکتر مصدق با خواست بزرگان و نیروهای سیاسی فارس به استانداری رسید و در این دوران با رویکردی بدیع برخی اصلاحات اساسی را در زمینه ی برقراری امنیت، قانونگرایی، مبارزه با فساد و توجه به منافع عمومی اجرا کرد. موفقیت وی به زودی موجب رضایت و محبوبیت گسترده ای شد که تا آن زمان سابقه نداشت، در حالی که اصلاحات دکتر مصدق به زودی به ثمر نشست، برخی موانع موجب بن بست حرکت اصلاحی وی شد. وقوع کودتای 1299ش. و بازتاب آن در فارس، مهم ترین عامل و مانع تداوم حرکت اصلاحی دکتر مصدق بود.

حرم مطهر احمدبن موسی(ع) در شیراز از زمان ساخت این بقعه در نیمه قرن هشتم هجری، به عنوان مرکز ثقل حیات شهری و مهم ترین پایگاه مذهبی، معنوی و فرهنگی شیراز نقش داشته و از آن پس تاکنون جنبه ها و ابعاد تازه ای یافته است. دردوران قاجار به ویژه عصر ناصری و مظفری مجموعه ی حرم مطهر شاه چراغ در عرصه های سیاسی و اجتماعی شیراز نقش بارز و فعالی یافت. به طوری که در جریان شکل گیری جنبش های شهری و رویدادهای مهم سیاسی به عنوان پایگاه و کانون تجمع و مبارزات مردمی به حساب آمد. در جنبش تنباکو و جنبش مشروطه خواهی مردم شیراز و فارس، حرم مطهر شاه چراغ، میعادگاه اجتماعات عظیم مردمی و سنگر مبارزه با استبداد داخلی بود. در مراحل اصلی جنبش مشروطیت فارس حرم مطهر کانون تشکیل بزرگ ترین همایش های مردمی و انقلابی در برابر نیروهای مستبد بود. این حرم مقدس بارها به عنوان پایگاه انقلابیون و سدی محکم در برابر یورش عوامل استبداد محلی و ایالتی نقش ایفا کرد. به این ترتیب حرم مطهر احمد ابن موسی به عنوان سنگر مبارزه و پایگاه اصلی نیروهای انقلابی در برابر مستبدین در کالبد زندگی شهری نقش آفرین شد.

پس از فتح تهران، برای نخستین بار خان های بختیاری از جایگاه رهبران ایل، به عالی ترین مراتب قدرتِ اجرایی و دولتی دست یافتند. رسیدن خان های بختیاری به قدرت در دولت های پس از مشروطه دوم با فراز و فرودهایی همراه بود که تأثیرات و پیامدهایی در سراسر کشور به ویژه در ایالت فارس داشت. در این پژوهش بر آن هستیم که با تکیه بر منابع و اسناد و با روش توصیفی، تحلیلی و اسنادی، به این پرسش پاسخ دهیم که: نوسان قدرت خان های بختیاری چه تأثیری بر روند تحولات و رویدادهای ایالت فارس طی سال های 1327 تا 1331ق داشت؟ فرضیه اصلی در این پژوهش این است که موقعیت خان های بختیاری در دولت های مشروطه دوم به عنوان متغیری مؤثر، بر معادلات قدرت و شرایط سیاسی و اجتماعی فارس تأثیر گذاشت. یافته های پژوهش نشان می دهد که رویدادهای فارس طی سال های 1327 تا 1331ق به شدت تحت تأثیر دخالت خان های بختیاری بود که سبب بی ثباتی و درگیری میان نیروهای سیاسی و در نتیجه آن ورود نیروهای انگلیس به ایالت فارس شد. سرانجام با افول قدرت خان های بختیاری در دولت، آرامش نسبی و توازن قدرت به ایالت فارس بازگشت.