نیره شریفی

در این مقاله وضعیت دینداری بازاریان و رابطه ی آن با پایبندی به اخلاق کسب و کار در بازار شهر بابل بررسی شد. نظریات دورکیم و وبر مهم ترین دیدگاه های مورد استفاده در مبانی نظری بودند. روش تحقیق این مطالعه پیمایش بود، و از نمونه گیری طبقه ای نسبی استفاده شد. داده های پژوهش از طریق پرسشنامه و از نمونه ای با حجم کلی 378 نفر در بازار شهر بابل گردآوری شد. پرسشنامه به کار گرفته شده برای سنجش متغیر پایبندی به اخلاق کسب و کار محقق ساخته بود. برای سنجش متغیرهای وضعیت دینداری نیز از مقیاس های موجود تهیه شده توسط سایر محققین بهره گرفته شد. یافته ها نشان داد میزان دینداری و دینداری فقهی در طی نسل های متوالی بازاریان تضعیف و دینداری غیررسمی تقویت گردیده است. علاوه بر این نتایج حاکی از آن است که با تضعیف میزان دینداری و دینداری فقهی، و تقویت دینداری غیررسمی التزام به اخلاق کسب و کار تضعیف گردیده است. بدین ترتیب وجود رابطه میان دینداری و پایبندی به اخلاق کسب و کار تأیید شد.

در این مقاله به بررسی انواع ضمانت اجرای اخلاق کسب و کار در بازار پرداخته می شود.  رویکرد نظری این تحقیق به طور عمده برگرفته از نظریه های جامعه شناسی دورکیم و وبر است.   داده ها نیز از طریق مصاحبه نیمه باز  با 60 نفر از (سه نسل) بازاریان شهر بابل در سال 1394 جمع آوری شده است. یافته ها حکایت از آن دارد که در هر سه نسل از بازاریان مورد مصاحبه دو نوع «ضمانت اجرای شرعی و غیر شرعی» وجود دارد. اما طی نسل های متوالی از اهمیت ضمانت های شرعی کاسته شده است، حال آن که اهمیت دستاورد روانی به عنوان نوعی تضمین درونی افزایش یافته است.

با توجه به جایگاه مهم بازار، در این مقاله، تغییرات اخلاق کسب و کار در بازار و عوامل مؤثر بر آن بررسی می شود. منظور از تغییر اخلاق کسب و کار، تغییر در پایبندی به قواعد اخلاق کسب و کار مبتنی بر دین اسلام، طی یک بازه زمانی شصت ساله است. مبانی نظری این تحقیق نظریه های دورکیم، وبر و دیدگاه نوسازی و روش جمع آوری داده ها، مصاحبه عمیق اکتشافی و روش تحلیل داده ها تحلیل مضمونی است. مشارکت کنندگان تحقیق شامل 36 نفر از چهار نسل بازاریان بودند که در سال 1394 در شهر بابل به فعالیت خرده فروشی اشتغال داشتند. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که تغییرات رخ داده در سطح فرهنگی به تدریج موجب رواج مادیگرایی و افزایش سطح توقعات در جامعه گردید. همچنین کاهش ارتباط بازاریان با مسجد، ضعف دانش دینی و کاهش پایبندی آنان به برخی از ابعاد دینداری را به همراه داشت. از سوی دیگر، تضعیف آموزش استاد شاگردی، تضعیف جایگاه نهاد مذهب در آموزش قواعد اخلاق کسب و کار، همراه با عملکرد نامطلوب سازمان های صنفی، اجتماعی شدن حرفه ای نیروهای تازه وارد را دستخوش نابسامانی نمود. در کنار این تغییرات، شرایط نامناسب اقتصادی، همراه با رشد ناهنجاری های اجتماعی حساسیت اخلاقی بازاریان را برای پایبندی به اخلاق کسب و کار کاهش داد.

ارزش ها از جمله مفاهیمی‏اند که از دیر باز ذهن بشر را به خود مشغول داشته‏اند. اگرچه ابتدا فیلسوفان به آن پرداخته اند، اما به تدریج با توجه به اهمیت‏شان، در بخش‏های مختلف معرفت بشری مطرح شده‏اند و امروزه علوم متعددی خود را نیازمند به شناخت آنها می‏دانند و از دیدگاه‏های گوناگون به آنها می‏پردازند. شاید علت این باشد که ارزش‏ها در واقع مفاهیمی‏اند که زندگی آدمی‏از آنها معنی می‏گیرد و آنها راهنماهای مؤثری برای هدایت انسان‏هااند. در حقیقت در پشت همه انواع رفتارها و گرایشهای جمعی، همه سازمانها، الگوها، نشانه های اجتماعی، نقش‏ها و رمزها، دنیایی از تصورات و ارزش های جمعی قرار دارد (گورویچ و دیگران 1349 : 122)و فقط پس از فهم این ارزش هاست که قادر به توجیه رفتارها خواهیم بود. با توجه به اهمیت ارزش ها در جهان امروز شناخت آنها از مسائل اصلی عصر حاضر است