حسین احمدی منش

«سازمان دهی» از مهم ترین عواملی است که در فروکاهی قدرت رژیم پیشین و قدرت یابی انقلابیون و سرانجام در انتقال قدرت و پیروزی انقلاب مؤثر است و از این رو، مورد توجه و تأکید برخی از نظریه پردازان انقلاب قرار گرفته است. این دسته از نظریه پردازان بر ابعاد و مؤلفه های عقلانی در فرایند انقلاب پای می فشارند و «سازمان دهی» را مصداقی از کنش عقلانی برمی شمرند. در این نوشتار تلاش می شود «سازمان دهی» در انقلاب ایران مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. بدین منظور در سطح نظری، پس از واکاوی و بازشناسی ابعاد و جوانب این مفهوم در نظریه چارلز تیلی و تد رابرت گر، با نگاهی تلفیقی، مدلی مفهومی از سازمان دهی ترسیم می شود و در سطح تجربی، مبتنی بر روش مطالعه اسنادی و در راستای مدل مطروحه مصادیق و شواهدی از واقعیت انقلاب ایران ارائه می گردد.

کتاب اصول علم ثروت ملل؛ یعنی اکونومی پلیتیک، ترجمه محمدعلی فروغی مشهور به ذکاءالملک (ثانی)، نخستین کتاب علمی در رشته اقتصاد در ایران است و به همین دلیل پس از بازنشر آن در دهه های اخیر، بیشتر از منظر اقتصادی مورد توجه و تأمل قرار گرفته، اما دلالت های سیاسی آن نادیده مانده؛ به خصوص از آن جهت که این اثر در کشاکش گفتمانی عصر مشروطه منتشر شده است. نوشتار پیشِ رو می کوشد با بهره گیری از آراء میشل فوکو درباره نسبت اقتصاد سیاسی و حکومت مندی و از منظر جامعه شناسی تاریخی کتاب مزبور را بازخوانی و دلالت های سیاسی آن را بررسی نماید؛ و به این پرسش پاسخ گوید که آیا ترجمه و انتشار این اثر را می توان دلیلی بر شکل گیری «گفتمان اقتصاد سیاسی» در ایران دانست؟ مقاله پس از بررسی مضامین اصلی کتاب و دلالت آن بر مقوله سیاست و حکم رانی، پرسش مزبور را چنین پاسخ می دهد که اگرچه پل بورگار کتاب اکونومی پلیتیک را در فرانسه، در «گفتمان اقتصاد سیاسی» تألیف کرده، اما فروغی آن را در ایران، در زمانه استیلای «گفتمان حقوقی» عصر مشروطه ترجمه نموده است و ازاین روی ترجمه و انتشار این کتاب را نمی توان مصداقی از «گفتمان اقتصاد سیاسی» در ایران به شمار آورد.