امیر نعمتی لیمایی

آن کاترین لمبتون، پژوهشگر و ایران‌شناس انگلیسی که در کودتای 28 مرداد 1332 نیز نقش داشت در 19 ژوئیه 2008 در 96 سالگی در انگلستان (منطقه کرک نیوتن) درگذشت. گزارش زیر مروری بر تاریخ‌نگاری و سیر پژوهشی او در مورد ایران دارد. به‌رغم خاطره تلخی که از فعالیت جاسوسی او بر اذهان ایرانیان مانده، آثار مکتوب وی برای شناسایی بخشی از تاریخ ایران بخصوص تاریخ سده میانه، احساسات ضد و نقیضی را در مورد او بر می‌انگیزد.

ایران از کهن ترین تمدن های تاریخ بشر به شمار می آید و به سبب دارا بودنِ موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک ویژه، برخورداری از موقعیت تجاری و ژئواکونومیک خاص و بسیاری موارد دیگر، همواره توجه فرمانروایان و مردمان دیگر سرزمین ها را به خود جلب کرده است. این مهم، ارتباطات گسترده ایرانیان با اقوام و ملل مختلف را در طول تاریخ سبب شده است. جدا از زبان فارسی که همواره مورد استفاده اقوام گوناگون ساکن در ایران برای ارتباط با همدیگر بوده است، به فراخور زمان، زبان های خارجی گوناگونی نیز در ایران رواج یافته اند. علاوه بر این، آموزش و یادگیری زبان های خارجی در ایران زمین به ویژه در سده های اخیر همواره یکی از دغدغه های ساکنان این سرزمین بوده است. در این مقاله که برای نخستین بار توسط اندیشمندان تاریخ و زبان شناسی در حوزه علم و با بهره جستن از روش تحقیق تاریخی و زبان شناسی انجام شده است، تلاش می شود تا این مطلب که در دوره های مختلف تاریخ ایران کدام یک از زبان های خارجی رونق یافته اند و هرکدام از آن ها در رهگذر زمان چه تحولاتی را به خود دیده اند، درک شود. بررسی اطلاعات تاریخی، زبان شناسی و آگاهی های موجود، گوناگونی و تنوع چشمگیر زبان هایی را که در طول تاریخ در ایران کاربرد یافته اند، نشان می دهد.

امیرعلیشیر نوایی، سیاستمدار و فرهنگمرد پرآوازه روزگار تیموری، واجد جایگاهی والا در تاریخ فرهنگ ایران است. آنچه هویدا می نماید، جدا از توانمندی و نفوذ سیاسی فوق العاده، شخصیت علمی - ادبی وی از جمله دلایل دستیابی او به چنین جایگاهی است. شخصیت علمی - ادبی امیرعلیشیر نوایی موضوعی است که در این مقاله مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. از این رهگذر، با یاری جستن از روش تحقیق تاریخی، نقش او در ادب ترکی، تاثیر وی بر گسترش قلمروی فرهنگ ایرانی، اثربخشی مکتب ساز او و همچنین تدوین فرهنگ لغت های متعدد با تکیه بر آثار وی مورد بررسی واقع گردید. نتایج حاصله نشان داد وی از سویی در ادب ترکی پیشرو و پیشتاز بوده و از دیگر سوی نقش به سزایی در معرفی و نشر فرهنگ ایرانی در میان اقوام ترک زبان ایفا نموده است. گام هایی که او در سال های عمر خویش در این رهگذر برنهاد، به نزدیکی فرهنگی بیش از پیش ایرانیان و ترکان انجامید.