معصومه کیهانی

نقش و زبان مطبوعات در ایران به طور کلی تحت تأثیر دو متغیر « قدرت سیاسی» و «جامعه مدنی» بوده است که خود متأثر از «فرهنگ سیاسی نخبگان» و «ساز وکارهای حل اختلاف در جامعه جدید» هستند. این چارچوب که قابل ارائه در مدلی توصیفی و تحلیلی است، برای مطالعه مطبوعات زنان در ادوار مختلف نیز می تواند به کار گرفته شود. نشریات زنان از نخستین دهه پس از مشروطیت تاکنون بخش مهم و تأثیرگذاری از بدنه تاریخ مطبوعات ایران را تشکیل داده اند. این نقش را می توان در طلیعه دهه های 20 و 30 که هر دو در فضایی از تضعیف استبداد و تقویت جامعه مدنی قرار گرفته اند، مطالعه کرد. فرضیه این مقاله آن است که «قدرت جامعه مدنی» بیش از «عدم تمرکز قدرت سیاسی» بر توسعه مطبوعات زنان در ایران تأثیر دارد. این مقاله بر پایه همین فرضیه دو نشریه شاخص زنان را در طلیعه دو دهه 20 و 30 مورد مطالعه و تحلیل قرار داده است. نشریه «زن امروز» در اوایل دهه 20 و «حقوق زنان» در اوایل دهه 30 محصول دو موقعیت متفاوت از دوره ای مبتنی بر پراکندگی قدرت سیاسی اند. در موقعیت نخست ضعف قدرت متمرکز سیاسی و در موقعیت دوم تلاش برای استقرار آزادی های مدنی برجسته بوده اند. مقاله براساس تحلیل ثانوی برخی یافته ها از تحلیل محتوای این دو نشریه، تفاوت ها و تمایزهای این دو را تحلیل می کند و بر پایه آن فرضیه ای را برای مطالعه مطبوعات زنان در ایران مطرح می سازد.