اسماعیل سالاروند

خشکسالی طیف گسترده ای از اقلیم ها و اکوسیستم ها را تحت تأثیر قرار می دهد. در این بین شعاع تأثیر پدیده ی خشکسالی در نواحی روستایی بیش از سایر نواحی بوده، زیرا اقتصاد و زندگی روستایی اتکاء نسبتاً زیادی به منابع طبیعی و فعالیت های کشاورزی دارد. مطالعه حاضر با هدف گروه بندی و اولویت بندی روستاهای شهرستان های قروه و دهگلان به منظور نشان دادن تفاوت در شدت خشکسالی و درجه آسیب پذیری ناشی از آن صورت گرفته است. داده های حاصل از محاسبه شدت خشکسالی نشان داد در شهرستان های قروه و دهگلان در طول سال های مورد بررسی خشکسالی ملایم داشته ایم. همچنین در بحث آسیب پذیری ناشی از خشکسالی در سکونتگاه های مورد مطالعه، 13روستا به عنوان نمونه انتخاب و با استفاده از متغیرهای معین میزان آسیب پذیری آنها سنجیده شده است. 100 درصد روستاهای مورد بررسی در سطح شهرستانهای قروه و دهگلان دارای تجربه خشکسالی هستند. نتایج حاصل از گروه بندی توکی نشان می دهد روستاهای نمونه از نظر آسیب پذیری در سطح شاخص های درآمد حاصل از معیشت اصلی و فرعی خانوار، دسترسی به منابع آب کشاورزی، تنوع معیشتی خانوار در ارتباط با شغل دوم و کاهش سطح زیر کشت آبی متفاوت از یکدیگر هستند. بیشترین تفاوت بین روستاها در سطح شاخص دسترسی به منابع آب کشاورزی است. روستاهای مورد مطالعه در نهایت با استفاده از روش میانیابی  spline در سامانه GIS از نظر شدت خشکسالی و درجه آسیب پذیری پهنه بندی شدند.

شاخص های تعیین کننده ی پیشرفت یک اجتماع، کیفیت زندگی است که در برگیرنده مهم ترین عواملی است که بیانگر چگونگی زیستن افراد در یک جامعه و رفاه شخصی افراد است. بهبود کیفیت زندگی در هر جامعه ای، یکی از مهم ترین اهداف سیاست های عمومی آن جامعه است. قرن ها است که مردم به دنبال زندگی خوب بوده اند و انسان ها پیوسته برای بهبود شرایط زیست خود، کوشیده اند تا از استعدادها و توانمندی های محیط زیست خود، به بهترین نحو بهره ببرند. اما مسئله اصلی این است که: زندگی مطلوب چیست؟ پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که روستاهای شهرستان دهگلان تا چه اندازه از شاخص های کیفیت زندگی مطلوب برخوردار هستند؟ به منظور ارزیابی کیفیت زندگی در این پژوهش از شاخص های بعد عینی (44 گویه در4 مقوله اقتصادی، اجتماعی، زیربنایی و سیاست گذاری (کشاورزی و عمران روستایی) و بعد ذهنی (23 گویه، در 6 قلمرو آموزش، سلامت و امنیت، اجتماعی، اوقات فراغت، محیط مسکونی، شغل و درآمد) بهره گرفته شد. هر یک از شاخص های تحقیق در دو بعد مورد بررسی پس از اعمال وزن نهایی با استفاده از روش تقریبی میانگین حسابی وزن دار شدند و با استفاده از روش ویکورتلفیق شدند. نتایج نشان داد که در بعد عینی کیفیت زندگی از دیدگاه جامعه محلی، شاخص های مربوط به مؤلفه های زیربنایی و سیاست گذاری برنامه ریزی از اهمیت بالاتری برخوردارند. همچنین بررسی شاخص های بعد ذهنی توسعه از دیدگاه مردم محلی نیز نشان داد که شاخص های مربوط به مؤلفه سلامت، امنیت، درآمد و شغل از اهمیت بیشتری برخوردارند.

تدوین یک برنامه در بخش مسکن پایدار روستایی نیازمند شناسایی و تجزیه و تحلیل ابعاد و اجزای مختلف مسکن پایدار است و شاخص های مسکن پایدار به عنوان یک برنامه و ابزاری ضروری برای بیان پایداری ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی مسکن پایدار از جایگاه ویژه ای در امر برنامه ریزی مسکن روستایی برخوردار هستند. از اینرو هدف پژوهش حاضر تحلیل و ارزیابی شاخص های پایداری مسکن روستایی می باشد که به صورت مطالعه موردی در دهستان سیلاخور شرقی شهرستان ازنا صورت گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی و پیمایشی بوده که با رویکرد ترکیبی انجام گرفته است. جامعه آماری این تحقیق سرپرستان خانوارهای واحدهای مسکونی دهستان سیلاخور شرقی می باشد که با استفاده از فرمول کوکران نمونه ای به حجم 310 نفر از بین آنها به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب گردیده و با ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفته اند. ضریب آلفای کرونباخ به منظور تشخیص پایایی پرسشنامه ها محاسبه گردیده است که در این پژوهش برای سه بخش پرسشنامه (ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی) به ترتیب 86/0، 78/0 و 89/0 درصد به دست آمده است که حاکی از مناسب بودن ابزار پژوهش بوده است. نتایج حاصل از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهد که 40 درصد از شاخص های بررسی شده در شرایط پایدار، 25 درصد در شرایط تاحدی پایدار و 35 درصد در شرایط ناپایدار قرار دارند که جا دارد در راستای بهره مندی از مسکن سالم و پایدار برنامه ریزی هایی در راستای ارتقای شاخص های ناپایدار که اغلب نیز در بعد اقتصادی قرار گرفته اند صورت گیرد.

مسکن پایدار روستایی را می توان یکی از شاخص های مهم در توسعه و عمران روستایی محسوب نمود و از این جهت شناخت ویژگی های مسکن روستایی و عوامل مؤثر بر آن اهمیت پیدا می کند؛ از این رو، هدف از این پژوهش بررسی شاخص ها و عوامل مؤثر بر پایداری مسکن روستایی و ارزیابی این عوامل است که به صورت مطالعة موردی در مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان روانسر انجام شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است که با رویکرد ترکیبی انجام شده است. جامعة آماری این تحقیق سرپرستان خانوارهای واحدهای مسکونی بخش مرکزی شهرستان روانسر هستند که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه ای به حجم 200 نفر ازبین آن ها به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شده اند و با ابزار پرسش نامه مطالعه و بررسی شده اند. ضریب آلفای کرونباخ با هدف تشخیص پایایی پرسشنامه ها محاسبه شده است که در این پژوهش برای سه بخش پرسشنامه (ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی)، به ترتیب 79/0، 83/0 و 71/0 به دست آمده است که این اعداد حاکی از مناسب بودن ابزار پژوهش هستند. نتایج حاصل ازطریق تجزیه وتحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهند که پنج عامل اقتصادی، رفاهی، استحکام بنا، همسازی با محیط زیست و بهره وری قادر هستند که بیش از 77% از واریانس شاخص های تحقیق را تبیین کنند. همچنین، یافته ها بیانگر این هستند که مساکن روستایی بخش مرکزی شهرستان روانسر در عامل های اقتصادی، رفاهی و استحکام بنا، در شرایط تاحدی پایدار و در عامل های همسازی با محیط زیست و بهره-وری، در شرایطی ناپایدار قرار دارند.

توسعه فناوری های جدید آبیاری یکی از مهم ترین راه حل ها برای توسعه ی کشاورزی و افزایش تولیدات است که با توجه به محدودیت جدّی منابع آب در کشور به عنوان مسأله ایی مهم مطرح است. از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی موانع توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار در مناطق روستایی است که به صورت مطالعه ی موردی در شهرستان ازنا آن جام گرفته است. روش تحقیق در این بررسی از نوع توصیفی تحلیلی و همبستگی بوده که با استفاده از جمع آوری آمار و اطلاعات از طریق روش های میدانی آن جام شده است. سرپرستان خانوارهایی که از سیستم های آبیاری تحت فشار استفاده نکرده اند جامعه آماری تحقیق حاضر را در بر می گیرند که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه ای به حجم 212 نفر از بین آن ها به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب گردید. هم چنین آزمون پیش آهنگی، برای بهدست آوردن ضریب اعتبار پرسشنامه آن جام گرفت که ضریب اطمینان آلفای کرونباخ آن بیش از 91/0 بهدست آمد. نتایج حاصل از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهد که تقطیع و پراکندگی اراضی کشاورزان، مهم ترین مانع در توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار بوده است. هم چنین یافته ها حاکی از آن است که سه عامل ساختاری، اقتصادی اجتماعی و طبیعی 10/66 درصد از واریانس متغیرها را تبیین می کند که در این راستا توسعه ی کمی و کیفی برنامه های آموزشی ترویجی و بالا بردن اطلاعات و آگاهی کشاورزان، تربیت مروجان آگاه از مسائل سیستم های آبیاری تحت فشار و تشویق کشاورزان منطقه، با حمایت های مالی و اعطای آسان تر تسهیلات بانکی، در راستای مشارکت هرچه بیش تر در یکپارچه سازی اراضی، از جمله پیشنهادهایی هستند که براساس نتایج تحقیق ارائه شده اند.

گستره مورد مطالعه در اطراف شهر نهبندان و در شرق ایران قرار دارد. در این تحقیق تاثیرحرکات امروزی گسل های نه شرقی و نه غربی که از اطراف این شهر می گذرند، بر ژئومورفولوژی ساختاری منطقه مورد بررسی قرار گرفته است. تغییر مسیر رودخانه ها و آبراهه ها، دره های V شکل، تراورتن زایی در مسیر گسل، چین خوردن رسوبات کواترنری و تغییر رنگ رسوبات و سنگ ها در پهنه برشی گسل، از شاخص های ژئومورفولوژیکی مهمی هستند که در برداشت های صحرایی و در ارتباط با حرکات سیستم گسلی نهبندان بررسی شده اند. تصاویرماهواره ای و برداشت های صحرایی از منطقه نشان می دهد که گسل ها، مرز بین کوه و دشت هستند. این گسل ها دارای شیب تند 90-80 درجه می باشند. به گونه ای که شکل مورفولوژیکی آنها در تصاویر 1 ماهواره ای به صورت خطی صاف در مرز بین کوه و دشت نمایان است. مولفه معکوس این گسل ها باعث برخاستگی این کوه ها شده و شکل توپوگرافی کنونی نواحی کوهستانی را در کنترل دارد. با توجه به جهت شیب گسل ها که در صحرا اندازه گیری شده است، این کوهها در قسمت فرا دیواره گسل ها قرار دارند و در خلاف جهت شیب گسل در حال ارتفاع گرفتن هستند