عبدالحسین پری زنگنه

حوضه های رودخانه ای، به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشکی مانند ایران و سرزمین های مجاور، همواره محور سکونت و تمدن جوامع بشری بوده اند. افزایش جمعیت و فشار بر منابع آب و خاک در دوران اخیر، همراه با تحول و پیشرفت در فناوری تامین آب و شیوه های کشت و کار کشاورزی، موجب شده تا اهمیت این منابع محدود در کشور ما بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. از این رو، مدیریت منابع آب و خاک و اقدامات حفاظتی به شیوه های نوین اهمیت و ضرورت بیشتری کسب نموده است. مقاله حاضر، با هدف معرفی بخشی از عملکرد مدیریت حوضه آبخیز سپیدرود و ارزیابی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی آن تهیه شده است. در تحقیق انجام شده، اثرات اجتماعی– اقتصادی و زیست محیطی این طرح با روش کیفی مورد ارزیابی قرار گرفته است. متغیرهای اصلی عبارت بودند از متغیرهای اجتماعی شامل مهاجرت، اشتغال و مشارکت محلی در طرح؛ متغیرهای اقتصادی شامل کنترل سیلاب، احیاء اراضی، میزان تولید و افزایش قیمت زمین؛ و متغیرهای زیست محیطی ازجمله سطح آب زیرزمینی و تحدید بستر رودخانه با تبدیل آن به اراضی کشاورزی. با تحلیل آماری داده ها، همبستگی میان متغیرها بر اساس ارزش و اهمیت آنها تعیین گردید و درصد اثرات مثبت و منفی طرح بر هر یک از عوامل به دست آمد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که طرح ساماندهی زنجانرود در کنترل سیلاب و افزایش سطح زیرکشت بسیار موفق بوده و در نتیجه آن میزان تولید و درآمد کشاورزان نیز افزایش یافته است. 92 درصد پاسخ دهندگان معتقد بودند که این طرح اثرات قابل توجه اقتصادی برای کشاورزان در بر داشته است.

آموزش های محیط زیستی می تواند سرمایه گذاری عمده ای برای تبدیل شدن دانش آموزان به شهروندانی مسئولیت پذیر و فعال در زمینه محیط زیست به منظور حفاظت از آن باشد. این آموزش ها می تواند به عنوان ره آوردی با ارزش، به نسل های آینده نیز منتقل شود. هدف اصلی پژوهش، بررسی میزان توجه به آموزش محیط زیست است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوا با تکنیک ابزار فهرست وارسی محقق ساخته شامل 12 گویه اصلی: آب، جمعیت، خاک، تغییرات اقلیم، تنوع زیستی، آلاینده های انسان ساز، تلاش برای احیای کره زمین، تثبیت آب و هوا، استفاده موثر از منابع زمین، ریشه کنی فقر، استفاده های غیر شهری از سرزمین و آموزه های اخلاقی حفاظت از محیط زیست و 136 گویه فرعی استفاده شده است. کل کتاب های علوم تجربی دوره اول متوسطه سال تحصیلی 96-1395 در سه بخش متن، تصویر و فعالیت ها مورد بررسی قرار می گیرد. بنابر این جامعه و نمونه آماری یکسان می باشد. این پژوهش کاربردی و از لحاظ نحوه گردآوری داده ها، توصیفی است. یافته ها نشان می دهد، بیشترین میزان توجه به آموزش های محیط زیست به ترتیب در کتاب علوم تجربی پایه نهم، هفتم و هشتم بوده است که به ترتیب در متن، تصویر و فعالیت-های کتاب های علوم تجربی طرح شده اند. گویه های محیط زیستی قابل توجهی، در حد این کتاب و دانش آموزان مورد توجه قرار گرفته است ولی به برخی گویه ها یا توجهی نشده، یا به اندازه کافی مورد تاکید قرار نگرفته اند که با توجه به نقش کتاب درسی در بهبود رفتار دانش آموزان، نیازمند توجه بیشتر می باشد. از جمله این موارد توجه به امنیت و تهدیدات محیط زیست در زندگی بشر می باشد.

روند جزیره حرارتی شهری در بعد زمان و مکان به دلایلی نظیر تغییر در کاربری اراضی، پوشش گیاهی، پارامترهای اقلیمی و ... درحال تغییر است و در پی آن معضلات محیط زیستی گسترده ای را به همراه دارد. به دلیل این مهم، در این پژوهش سعی شده است تا روند تغییرات جزیره حرارتی شهر قم با استفاده از تکنیک های خودهمبستگی فضایی در یک بازه زمانی 21 ساله (1379 تا 1399) و با هدف شناسایی مناطق بحرانی محیط زیستی مورد بررسی قرار گیرد. برای دستیابی به این هدف، از تصاویر ماهواره لندست 7 (ETM+) و لندست 8 (OLI/TIRS) جهت محاسبه دمای سطح زمین (LST )، از آماره های موران جهانی و موران محلی برای بررسی خودهمبستگی فضایی و آماره ی Gi* جهت تعیین لکه های سرد و گرم و از شاخص وضع بحرانی محیط زیست شهری برای شناسایی مناطق بحرانی محیط زیستی استفاده شده است. نتایج نشان داد بیش ترین دما مربوط به زمین های بایر اطراف شهر و کم ترین مقدار دما مربوط به نواحی حاوی پوشش گیاهی و فضای سبز بوده است؛ به عبارتی دیگر شبه جزیره حرارتی گرم در حاشیه شهر و جزایر حرارتی سرد در مرکز شهر طی دوره مورد مطالعه تشکیل شده است. نتایج حاصل از خودهمبستگی فضایی موران عمومی نشان داد که دمای سطح زمین در شهر قم دارای ساختار فضایی بوده و الگوی توزیع آن ها به صورت خوشه ای می باشد. همچنین نتایج شاخص وضع بحرانی محیط زیست شهری نشان داد پهنه هایی با حساسیت بالا محیط زیستی در دوره مورد مطالعه در اطراف شهر طی دوره مورد مطالعه تشکیل شده است.