سیامک بهاروند

شهر خرم آباد در استان لرستان به دلیل قرارگرفتن بر پهنه لرزه زمین ساخت زاگرس، یکی از شهرهای لرزه خیز ایران به شمار می آید. در این پژوهش به منظور ایمنی بیشتر در مناطق مسکونی و طرح های عمرانی، پهنه بندی خطر لرزه خیزی در شهر خرم آباد با استفاده از شش مؤلفه محیطی شامل فاصله کانونی زمین لرزه ها از شهر خرم آباد، فاصله گسل های اصلی از شهر، عمق رخداد زمین لرزه ها، شتاب زمین لرزه، لیتولوژی و شیب مطالعه شد. بدین منظور نخست با بهره گیری از گردآوری کاتالوگ داده های لرزه خیزی در بازه زمانی سال های 1900 تا 2018، نقشه عوامل فاصله کانونی زمین لرزه ها از شهر خرم آباد و عمق رخداد زمین لرزه ها تهیه شد، سپس با بهره گیری از نقشه زمین شناسی و خطوط رقومی ارتفاع منطقه، نقشه فاصله از گسل، لیتولوژی و شیب شهر خرم آباد و با روش قطعی زلزله طرح (DSHA) و بهره گیری از روابط تجربی موجود بین مشخصه های زلزله، نقشه شتاب افقی زمین لرزه های (PGA) منطقه به دست آمد. پس از تهیه لایه های اطلاعاتی، نقشه هریک از عوامل به ترتیب با استفاده از منطق فازی و فرایند تحلیل سلسله مراتبی، استانداردسازی و وزن دهی شد. درنهایت با تلفیق همه لایه های استانداردسازی شده در وزن آنها، نقشه نهایی پهنه بندی خطر زمین لرزه در شهر خرم آباد با استفاده از روش تلفیقی سلسله مراتبی فازی تهیه شد. براساس نتایج به دست آمده با استفاده از این روش به ترتیب 43/6، 74/12، 57/24، 13/35 و 12/21درصد از مساحت شهر خرم آباد در کلاس های خطر بسیار کم، کم، متوسط، زیاد و بسیار زیاد قرار گرفت.

این پژوهش با مراجعه به آثار، نوشته ها و فرمایشات حضرت امام خمینی(ره)، شهید مرتضی مطهری(ره) و همچنین سخنرانی های مقام معظم رهبری در جهت آسیب شناسی عزاداری عاشورا انجام شد. با مشارکت 10 تن از علمای حوزه و دانشگاه و با روش گروه کانونی، تعداد 35 کد یا مضمون پایه استخراج و با روش مصاحبه ی عمیق در قالب 8 مقوله( ضعف آگاهی؛ عدم درک دقیق؛ بروز خرافات؛ دروغ پردازی و گزافه گویی؛ برخورد تک بعدی و ضعیف؛ برخورد احساسی؛ نقش ضعیف مردم و علما؛ نقش مداحان) دسته بندی شدند. مقولات نیز در دو بعد اصلی شناختی- معرفتی و اجرایی- عملکردی قرار داده شدند.

زمین لغزش از جمله بلایای طبیعی است که همه ساله زیانهای جانی و مالی هنگفتی را در کشورهای مختلف به بار می آورد. شناسایی و طبقه بندی نواحی مستعد لغزش و پهنه بندی خطر آن گامی مهم در ارزیابی خطرات محیطی به شمار رفته و نقش غیر قابل انکاری را در مدیریت حوضه های آبخیز ایفا می نماید. این تحقیق با هدف پهنه بندی خطر نسبی ناپایداری دامنه ای و وقوع زمین لغزش در حوضه وارک، با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار صورت گرفته است. به منظور بررسی پایداری دامنه ها در این حوضه ابتدا لغزش های حوضه با استفاده از تصاویر ماهواره ای، تصاویر گوگل ارث و بازدیدهای میدانی شناسایی و ثبت گردیدند. با قطع نقشه های عوامل موثر بر لغزش با نقشه پراکنش زمین لغزش ها، تاثیر هر یک از عوامل شیب، جهت شیب، کاربری اراضی، ارتفاع، لیتولوژی، شدت زمین لرزه، فاصله از گسل، جاده، چشمه و آبراهه به ناپایداری شیب ها در محیط نرم افزار ArcGIS برآورد گردید و نقشه هر یک از عوامل به ترتیب با استفاده از منطق فازی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، استانداردسازی و وزن دهی شده است. بررسی عوامل موثر بر خطر زمین لغزش در حوضه وارک نشان می دهد که به ترتیب دو عامل شیب و لیتولوژی بیشترین نقش را در رخداد زمین لغزش های منطقه دارا می باشند. بر اساس نتایج پهنه بندی خطر زمین لغزش با استفاده از روش ترکیب خطی وزن دار به ترتیب 85/13، 90/26، 81/27، 90/21 و 52/9 درصد از مساحت منطقه در کلاس های خطر خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. بررسی نقشه حساسیت خطر زمین لغزش در حوضه وارک نشان می دهد که بیشترین حساسیت به خطر زمین لغزش در قسمت هایی از شمال، شمال غرب و جنوب غرب منطقه واقع شده است.

فلات ایران یک ناحیه پهناور فشارشی در طول کمربند فعال کوهزایی آلپ-هیمالیا است که با تداوم حرکت صفحه ها در این ناحیه شاهد فعالیت های لرزه ای در اغلب نقاط ایران هستیم. در این پژوهش بررسی وضعیت لرزه زمین ساخت و تحلیل خطر زمین لرزه با بکارگیری روش تعینی و مطالعه گسل های فعال شهرستان بروجرد واقع در شمال استان لرستان مدنظر بوده است. هدف اصلی پژوهش مقابله با خطر زمین لرزه از طریق پی بردن به بیشینه بزرگی و بیشینه شتاب افقی زمین برای گسل های فعال منطقه و همچنین تحلیل و پهنه بندی مخاطرات محیطی مرتبط با این پدیده می باشد. بدین منظور ابتدا با استفاده از تصاویر ماهواره ای، نقشه زمین شناسی و مطالعات میدانی گسل های اصلی منطقه شناسایی و سپس با استفاده از روش قطعی زلزله طرح و با بهره گیری از روابط تجربی موجود بین مشخصه های زلزله، نسبت به تعیین زلزله با بیشترین احتمال اقدام شده است. بر اساس محاسبات انجام شده، بزرگی زلزله های ناشی از فعالیت گسل های اصلی محدوده اطراف شهر بروجرد، بین 6.17 تا 7.07 ریشتر و بزرگترین شتاب افقی (PGA) بر اساس رابطه دونوان و کمبل به ترتیب 0.308 و 321/0 گال می باشد. طبق بررسی های انجام شده دو پدیده روانگرایی و زمین لغزش مهم ترین مخاطرات محیطی پس از رخداد زمین لرزه در سطح شهرستان بروجرد می باشند. در این تحقیق پس از تحلیل مخاطرات روانگرایی و زمین لغزش، ابتدا با استفاده از راهنمای پهنه بندی خطرات ژئوتکنیک لرزه ای و روش منطق فازی؛ به پهنه بندی مخاطرات مذکور پرداخته شده است. سپس با تلفیق نقشه های خطر روانگرایی و زمین لغزش، نقشه مخاطرات محیطی در سطح شهرستان بروجرد تهیه گردیده است. بر اساس نتایج به دست آمده به ترتیب 12.9، 25.6، 24.8، 17.6 و 19.1 درصد از مساحت منطقه در کلاس های خطر خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار دارد.

پهنه بندی زمین لغزش یکی از روش هایی است که می توان به کمک آن مناطق بحرانی را به لحاظ پایداری شیب مشخص کرده و از نقشه های پهنه بندی به دست آمده در برنامه ریزی های توسعه پایدار استفاده کرد. هدف از این مطالعه مقایسه مدل های تهیه نقشه خطر زمین لغزش؛ منطق فازی، ارزش اطلاعاتی و تراکم سطح مورد استفاده در حوضه چم سنگر در 40 کیلومتری جنوب شرق خرم آباد لرستان بوده، به منظور بررسی پایداری دامنه ها در حوضه چم سنگر ابتدا با استفاده از تصاویر گوگل ارث و بازدید های میدانی (ثبت نقاط لغزشی با استفاده از GPS) نقاط لغزشی شناسایی و متعاقب آن نقشه پراکنش زمین لغزش های حوضه تهیه گردیده در این مطالعه، عوامل مرتبط با زمین لغزش مانند شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمین شناسی، بارندگی، کاربری اراضی، فاصله از جاده و آبراهه در تجزیه و تحلیل لغزش مورد استفاده قرار گرفت. برای ارزیابی و طبقه بندی نتایج خروجی مدل های مورد استفاده در برآورد خطر لغزش منطقه از شاخص جمع مطلوبیت (QS) استفاده شد ، نتایج بدست آمده نشان داد که مدل تراکم سطح، با مقدار 85/1 QS= روش کار آمدتری نسبت به مدل های ارزش اطلاعاتی با 60/1 QS= و منطق فازی با 554/0 QS=، برای تهیه نقشه خطر لغزش های حوضه چم سنگر دارد. بر اساس پهنه بندی صورت گرفته با استفاده از مدل تراکم سطح به ترتیب 31/36، 78/44، 62/16، 65/1، 63/0 درصد از مساحت منطقه در کلاس های خطر خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار گرفت.

با توجه به مقدار اندک منابع آب سطحی در بسیاری از مناطق ایران، آب های زیرزمینی مناسب ترین و تنها منبع جهت تامین آب مورد نیاز این مناطق محسوب می شود. امروزه استفاده از سنجش از دور (RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تبدیل به یکی از ابزارهای قدرتمند و مقرون به صرفه جهت شناسایی و اکتشاف منابع آب زیرزمینی قابل دسترس شده است. این تحقیق با هدف مشخص کردن مناطق با پتانسیل بالای آب زیرزمینی در سازندهای سخت حوزه آبریز خرم آباد با استفاده از سنجش از دور، سیستم اطلاعات جغرافیایی، نرم افزار Expert Choice و روش سلسله مراتبی فازی، انجام شده است. بدین منظور با توجه به اطلاعات تصاویر ماهواره ای ETM+، بازدید میدانی و داده های زمین شناسی مانند هیدرولوژی، ساختار زمین و توپوگرافی، نقشه هایی مانند لیتولوژی، طبقات ارتفاعی، شیب، تراکم آبراهه، تراکم گسل، پوشش گیاهی و بارندگی تهیه و وزن دهی شدند. با اعمال وزن محاسبه شده هر معیار و با استفاده از همپوشانی به روش سلسله مراتبی فازی، نقشه نهایی پتانسیل آب زیرزمینی تهیه گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد به ترتیب 4/5 و 9/4 درصد از مساحت منطقه در پهنه های فاقد پتانسیل و پتانسیل بالا قرار دارند. بیشترین پتانسیل تشکیل منابع آب زیرزمینی در سازندهای آهکی و کنگلومراهای کواترنری واقع شده است.

زمین لرزه، یکی از مخاطرات طبیعی، همواره در طول تاریخ باعث خرابی ها و از بین رفتن جان انسان های زیادی شده است. برنامه ریزی مناسب برای پیشگیری یا کاهش آثار مخرب خطر زمین لرزه اهمیت ویژه ای دارد؛ بنابراین در راستای پیشگیری و کاهش خطر پذیری این پدیده، اقدام به شناسایی گسل ها و پهنه بندی خطر زمین لرزه در سطح شهرستان رومشکان واقع در استان لرستان شده است. بدین منظور ابتدا با استفاده از تصاویر ماهواره ای سال 2013 لندست 8 سنجنده OLI (ردیف 37 و گذر 166) و اعمال فیلترهای Directional در نرم افزار ENVI و Lineament Extraction ژئومتیکا، خطواره های منطقه شناسایی شده است. سپس با مقایسه خطواره ها با ترکیبات باندی ساخته شده، مدل رقومی ارتفاع (DEM) و نقشه زمین شناسی محدوده موردمطالعه، گسل ها جدا و نقشه آنها در محیط نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی (ArcGIS) تهیه شده است. در این پژوهش با استفاده از قضاوت کارشناسی و روش سلسله مراتبی- فازی عوامل مؤثر بر خطر زمین لرزه های شهرستان رومشکان شامل فاصله از گسل، شیب، ژئومورفولوژی، لیتولوژی و فاصله از کانون زمین لرزه های گذشته وزن دهی و نقشه خطر زمین لرزه های منطقه تهیه شده است. براساس نتایج به دست آمده به ترتیب 8/31، 3/34، 3/10، 6/14 و 0/9 درصد از مساحت منطقه در کلاس های خطر خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. بررسی نقشه حساسیت خطر پدیده زمین لرزه نشان دهنده آن است که بیشترین حساسیت نسبت به خطر زمین لرزه در قسمت های شرقی شهرستان واقع شده است و بخش های مرکزی خطر خیلی کم و کم دارد که استقرار جمعیت در این مناطق پیشنهاد می شود.

پهنه بندی خطر زمین لغزش نقش مهمی در توسعه زیرساخت های ایمن و قابل دوام، شهرنشینی، کاربری زمین و برنامه ریزی زیست محیطی ایفا می کند. شناسایی و تعیین مناطق حساس و مستعد لغزش می تواند ضمن جلوگیری از بروز آسیب ها، زمینه را برای اجرای طرح های پایدارسازی دامنه ها فراهم سازد. هدف اصلی این مطالعه تهیه نقشه پراکنش زمین لغزش ها، شناسایی عوامل مؤثر بر لغزش و پهنه بندی خطر آن در آزادراه خرم آباد-اراک (قطعه خرم آباد تا بروجرد) است. بدین منظور با استفاده از تصاویر ماهواره ای و مطالعات میدانی نقشه پراکنش لغزش ها تهیه و با استفاده از مدل نسبت فراوانی (FR) عوامل مؤثر بر لغزش شامل شیب، لیتولوژی، جهت شیب، طبقات ارتفاعی، کاربری زمین، بارندگی و فاصله از عوامل گسل و شبکه آبراهه ها مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. در این مطالعه به منظور پهنه بندی خطر زمین لغزش از روش منطق فازی (گامای 9/0) استفاده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده نقشه خطر زمین لغزش حاصل به پنج طبقه، مناطق خطر بسیار کم (%55/18)، کم (%67/30)، متوسط ​​(%51/26)، زیاد (%15/18) و بسیار زیاد (%12/6) تقسیم بندی و درنهایت با استفاده از منحنی Receiver Operating Characteristic (ROC) اعتبارسنجی شد. نتایج تحلیل منحنی ROC برای روش گامای فازی نشان داد که نقشه حساسیت زمین لغزش تهیه شده در منطقه موردمطالعه با سطح زیر منحنی 94/0AUC= دارای قدرت پیش بینی عالی است.

تعیین محل دفن زباله های شهری به دلیل تأثیر فراوان بر اقتصاد، اکولوژی و محیط زیست هر منطقه، یک مساله مهم در فرآیند برنامه ریزی شهری می باشد. در فرآیند تعیین محل دفع زباله های شهری سعی می شود نقاطی با کم ترین خطرات برای محیط زیست و سلامت انسان مد نظر قرار گیرد. در این تحقیق ضمن استفاده از تصاویر ماهوارهای TM و ETM+ از لایه های متعدد اطلاعاتی نظیر نقشه فاصله از شهر، سنگ شناسی، شیب، آب های زیرزمینی، فاصله از جاده و ... برای مکان یابی محل دفن پسماند شهر کوهدشت استفاده شده است. بر اساس نتایج مکان یابی محل دفن زباله با روش سلسله مراتبی-فازی، به ترتیب 06/35، 85/24، 23/36 و 85/3 درصد از مساحت منطقه در کلاس های خیلی نامناسب، نامناسب، متوسط و مناسب قرار گرفته است.