عباس هاشم زاده محمدیه

برای شناخت سایر کشورها برگردان یکی از ابزار مهمّی است که گاه به یاری کنکاش گران تاریخ و جغرافیای ملل مختلف می شتابد. در زمان قاجار با تلاش برخی از ایرانیان برگردان کتاب ها و نوشتار های اروپایی زیر نظر گروهی از کارآزمودگان آغاز گردید. برگردان این آثار برجسته می توانست در پیشبرد شناخت اروپا برای مردم ایران، نقشی بسزا داشته باشد. یکی از اقداماتی که در این عصر دارای نمودی ویژه است، گردآوری کتابی تحت عنوان جهان نمای جدید بود که بعد از سفارت امیرکبیر به ارزنه الروم از برگردان کتاب های تاریخ و جغرافیای اروپا گردآوری شد و به گسترش شناخت ایرانیان از اروپا کمک کرد. در این نوشتار تلاش بر این است که سهم این کتاب در زمینه آگاهی دادن به ایرانیان روشن گردد.

کمک های حاکمان اوده (1274-1132/1858-1719) به عتبات و موقوفه اوده که ریشه در آن کمک ها داشت و از هر دو با عنوان «پول هندی» یا «پول هند» و یا «فلوس الهند» نیز یاد می شود، به طور کلی به پیامد پدیده مهاجرت ایرانیان به هند و در این مورد خاص به پیامدهای پدیده ی مزبور در دوره ی پس از سقوط صفویه تا عصر ناصری/به تقریب همزمان با دوره ی مغولان متأخر در هند، باز می گردد. مهاجرت در این دوره که چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است، از جمله به علت افول قدرت های سنتی هند از یک سو و اهمیت یافتن قدرت انگلیسیان از سویی دیگر، یک دوره ی انتقالی در تاریخ مهاجرت ایرانیان به هند به شمار می رود. اگر به دوره های انتقالی توجه نشود، بویژه در فهم و تفسیر برخی پدیده ها در دوره های بعدی اشکالات و کاستی هایی پدید می آید. به نظر می رسد که شناخت و تفسیر «پول هندی» با وجود پژوهش هایی ارزشمند که درباره آن انجام شده، از آن اشکالات و کاستی ها برکنار نمانده است. هدف مقاله ی حاضر بازنگری مفهوم این پول در پرتو توجه به پدیده ی مهاجرت ایرانیان به هند، حمایت های مهاجران قبلی از مهاجران بعدی و پیامد مالی ـ مذهبی آن مهاجرت در ایران و مراکز مذهبی مربوط به آن و توجه به تأثیر تحولات ناشی از تکمیل فرایند افتادن هند به دست انگلیسیان بر آن پیامد است. این کار از طریق تمرکز بر حاکمان اوده، نقش مهاجران ایرانی در ایجاد و ادامه ی حکومتشان و حمایت های آنان از آن مهاجران و نیز حمایتشان از تأسیسات شیعی عراق صورت گرفته است. بدین ترتیب، سیر تحول پولی که امروزه از آن در پژوهش ها به «پول هندی» یا «پول هند» یاد می شود، ارائه و از جمله نشان داده شده که تنها برجسته کردن آن پول از دوره ی حکومت آصف الدوله یا از دهه هایی پس از آن به بعد و محدود کردن تاریخ آن به یک دوره ی خاص شناختی کامل از آن به دست نداده است. ناگفته نباید گذاشت که تأکید بر نقش مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند در پیدایش «پول هندی» و سخن از پیشینه و تحول مفهوم آن به معنی نفی نقش سایر عوامل در پیدایش و تحولات آن نیست.

دربارة محمدعلی حزین لاهیجی و آثارش پژوهش هایی صورت گرفته است. اما، هنوز جای تحقیق درباره زوایای ناشناخته حیات وی وجود دارد. در مقالة حاضر به مسایلی چون چگونگی اوضاع زمانة او، وضع اجتماعی و اقتصادیش، تأثیر آن بر زندگانی و مهاجرتش، و نیز افکارش دربارة هند (1180- 1146 ق) پرداخته شده است. یافته های اساسی این تحقیق که به روش تاریخی صورت گرفته است، مدلل می دارد که حزین از چهره های فرهنگی عصر خود بوده که به دلیل تغییر شرایط سیاسی ایران، ناچار به ترک آن جا و عزیمت به هند شده است. وی از جمله پیشگامان منتقدین اوضاع ایران و هند عصر خود است و نگاهی ستایش آمیز به فرنگ دارد.