محمود مهدوی دامغانی

با توجه به آموزه های جدیدی که اسلام با خود به ارمغان آورد، از نظر دینی به تقسیم بندی اجتماعی پرداخت که در دو دوره مکّی (مسلمان، کافر و مشرک) و مدنی (کافر، مشرک، منافق، مسلمان و مؤمن) خود را نشان داد. هجرت پیامبر| به مدینه سرآغاز عصر جدیدی در تاریخ اسلام شد که به تأسیس دولت شهر نوپای مدینه انجامید و به همراه آن مسئله جانشینی آن حضرت نیز از دغدغه های این نظام سیاسی جدید بود تا جایی که، جانشینی آن حضرت مسئله ای شد که با درگذشت ایشان سبب انشقاق جامعه گردید. از حوادث مرتبط با این مسئله، غدیرخم و نقش منافقین، به عنوان یکی از ارکان ساختار اجتماعی جدید، در تحول معنایی غدیر بود. این پژوهش تلاش دارد با به روش توصیفی تحلیلی به بررسی نقش منافقین در خصوص مسئله غدیرخم به ویژه امر جانشینی پیامبر| بپردازد.

یکی از مهمترین پدیده های اجتماعی در جوامع انسانی جریان نفاق است. هر چند این پدیده به طور معمول در جوامع انسانی وجود دارد اما در شرایط تحولات عمیق فکری، سیاسی و اجتماعی به طور گسترده ای فعال می شود. نفاق در تاریخ زندگانی پیامبر اکرم (ص)-پس از بعثت- از مهمترین جریان های اجتماعی است. از آنجا که ظهور اسلام، انقلابی تمام عیار در صحنه مناسبات اجتماعی به وجود آورد؛بیشترین نفاق هم با مشخصات و مختصات کامل در عصر پیامبر (ص) چهره نمود. لذا شناسایی نفاق زمان پیامبر (ص)، می تواند محقق را به درک دقیق تری از جریان های اجتماعی مشابه در دیگر اعصار حیات بشری رهنمون شود.

روان شناسی انسان گرا (Humanistic) از مکاتب روان شناختی نیمه دوم قرن بیستم است و سعی در کشف خودآگاهی، رشد و کمال، خودشکوفایی، خلاقیت و توان مندی های بالقوه و بالفعل انسانی دارد. پدر معنوی اندیشه های این مکتب، آبراهام مزلو است. مزلو بر آن بود که رفتار انسان توسط سلسله مراتب نیازها برانگیخته می شود که در قالب یک هِرَم ترسیم می گردد. در رأس هرم سلسله مراتب نیازهای مزلو خودشکوفایی (self-actualization) قرار دارد. در واقع مزلو نخستین روان شناسی بود که مفهوم خودشکوفایی را مطرح کرد. سعدی شاعری کمال طلب و کمال گراست. دو کتاب گلستان و بوستان او بهترین تصویر واقع گرایی و ایدئال گرایی اندیشه های او را به نمایش می گذارد. سعدی یکی از بزرگ ترین شاعران ادب فارسی است که علاوه بر آنکه سخنش در فصاحت، بلاغت و زیبایی در اوج قرار دارد، محتوای سروده ها و نوشته هایش نیز مورد توجه بوده و به شیوه های گوناگون مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. بسیاری از اندیشه های سعدی با مفاهیم روان شناختی امروز قابل تطبیق اند. در بسیاری از گفتار سعدی، مفهوم خودشکوفایی را مطابق آنچه مزلو بررسی کرده است، به طور کاملاً واضح می توان تشخیص داد. در این مجال، مفهوم خودشکوفایی و انسان خودشکوفا را در آثار و نوشته های سعدی به بحث می نشینیم.  

برون گرایی(Extraversion) و درون گرایی(Introversion) از جمله صفت های شخصیتی در نظریه شخصیّت انسان است. این دیدگاه توسط کارل گوس تاو یونگ در سال 1920 میلادی عمومیت یافت. پس از یونگ، دیگ ر نظریه پردازان شخصیّت با رویکرد صفات در شخصیّت از جمله هانس آیزنک به موضوع تیپ های شخصیّتی پرداختند. هر دو صفت برون گرایی و درون گرایی، در شخصیّت تمامی انسان ها وجود دارد و اغلب به آن به شکل یک زنجیره پیوسته واحد نگریسته شده است. بنابراین، همه انسان ها هر دو گرایشِ برون گرایی و درون گرایی را دارند، ولی یکی از آن دو بر دیگری غالب است و افراد با آن وج ه غالب معرفی می شوند. سعدی یکی از بزرگ ترین شاعران ادب فارسی است. علاوه بر آنکه سخنش در فصاحت، بلاغت و زیبایی در اوج قرار دارد، محتوای سروده ها و نوشته هایش نیز همواره مورد توجه بوده و به شیوه های گوناگون مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. بسیاری از اندیشه های سعدی با مفاهیم روان شناختی امروز قابل تطبیق اند. برای شناخت بهتر شخصیّت او، با بررسی و تحلیل آثار و نوشته ها و اشعارش با تکیه بر بوستان و گلستان، و تطبیق مفاهیم آن ها با تعریف و ویژگی های افراد درون گرا و برون گرا، در پی آنیم که شخصیّت سعدی را از این زاویه بنگریم و خواهیم دید سعدی برپایه آثار اصلی و ممتازش و تحلیل روان شناختی آن ها، شخصیّتی برون گرا دارد. ویژگی شخصیّتی سعدی بر اساس تیپ های هشت گانه شخصیّتی یونگ و نظریه صفات آیزنک به دو تیپ شخصیّتیِ برون گرای حسی و برون گرای شهودی نزدیک تر است.

نیشابور به عنوان یکی از مراکز تسنن و محل برخورد اندیشه ها و گرایش های فکری مذهبی در سده های اولیه اسلامی در روندی تدریجی به تشیع گرایید. نقش فعالیت های سادات آل زباره در سده چهارم هجری بر گسترش و تثبیت جایگاه شیعیان در این شهر، موضوع مقاله حاضر است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و واکاوی اسناد تاریخی به این نتیجه رسیده است که زمینه آماده نیشابور، سیاست های ویژه این خاندان، فعالیت های فرهنگی و مذهبی آنها از زمان ورود به این شهر تا اواخر سده چهارم هجری و منصبی که بر عهده داشتند، سبب تحول تدریجی در وضعیت شیعیان و تبدیل آنها به یکی از قطب های مذهبیِ فعال نیشابور شد.