مهناز توکلی

انسان ها در قرآن کریم، فقرا به خدای متعال معرفی شدهاند. این صفت در عرفان اسلامی بسیار مورد توجّه قرار گرفت. عارفان فقر را در توصیف ممکنالوجود از آن جهت مهمّ میدانند که حکایت از احتیاج تامّ مظاهر به مُظهر دارد. فقیر موجودی است که نه فقط در ایجادش محتاج موجِد خود است بلکه در بقا نیز آن به آن و لحظه به لحظه به علّت مبقیه محتاج است. فقر در ادبیات دعایی شیعه و در ادعیه مأثوره نیز به کرّات بیان شده است. مسئله این پژوهش کاوش معنای فقر در دعاهای صحیفه سجادیه است. هدف نهایی تحقیق آن است که کشف نماید آیا فقر تمجید شده در میراث دعایی مأثور، همان فقر مورد نظر عارفان مسلمان است. از همین رهگذر به روش تحلیلی و با رفتن به سراغ منابع کتابخانهای این مسئله مورد کاوش قرار گرفت. دریافت نهایی پژوهش این است که فقر در ادعیه به دو قسمت فقر مذموم، یعنی عدم اکتساب ثروت حدّاقل به میزان کفایت و فقر ممدوح به معنای کشف وابستگی و فقر ذاتی خویش به خدای متعال است. در چنین مقامی است که عارف، با قبول عبودیت که جبر ناگزیر حاصل از وصول به فناست، اراده خود را به مراد خویش یعنی خدای متعال میفروشد و تدبیر امورش را به او وامی نهد.

در سلوک انسان به سوی خداوند هرگونه گناه و نافرمانی از امر محبوب- خدا- خود گناهی تلقی می شود که به دنبال آن عذاب خواهد بود. حجاب از قرب الهی و نزدیکی به خداوند، از نگاه عرفا عین عذاب است و جهنم همان بُعد و محروم بودن از قرب الهی است. هر نوع گناهی،مراتبی از بُعد را به همراه دارد که این بُعد عین عذاب است. چنان که عذاب منافقین، کفار و... بر اساس میزان بُعدشان با یکدیگر متفاوت است. در واقع جهنم و نار، مفاهیم کلی هستند که تمامی ابعاد گوناگون عذاب را در خود جای می دهند. ابن عربی ماهیت عذاب را تغییرپذیر و ناپایدار و در نتیجه امری نسبی می داند که متناسب با استعداد قوابل و ذائقه افراد متفاوت است. در حقیقت درنظرابن عربی این فهم و دریافت و ادراک شخص معذَّب است که نسبت به مسأله عذاب دگرگون می شود و دیگر درد و الم را احساس نمی کند و عذابش پایان می پذیرد. آنچه از متون عرفانی به دست می آید این است که عذاب در حقیقت خود نوعی تجلی رحمت الهی است که خداوند با عذاب گناهکاران، از بار گناه آنان می کاهد و با این نعمت، ذات گناهکار را از آلودگی و خبث گناه پاک می نماید. پژوهش حاضر می کوشد با استفاده از آیات قرآن و کلام عرفا به روش توصیفی و تحلیلی، ابعاد گوناگون موضوع عذاب، حقیقت عذاب و انواع آن را روشن نماید.

هدف این پژوهش، عرضه الگویی در جهت استخراج شاخصهای دینداری از نگاه مصحف شریف نهج البلاغه و ارزیابی میزان گرایش و اعتقاد به آنها و تأثیر آن بر رضایت شغلی کارکنان است. جامعه آماری این پژوهش کارکنان سازمان بهزیستی استان یزد است. الگوی اصلی تحقیق بر پایه سه اصل «اعتقادات»، «احکام» و «اخلاق» شکل گرفته است. نتایج پژوهش نشان می­دهد بعد «اعتقادات» دین در بین کارکنان از سطح قابل قبولی برخوردار است. و هم­چنین کارکنان به بعد «احکام» و «اخلاق» دین نیز آگاهند. تحلیلهای نهایی نیز حاکی است که از بین ابعاد دینداری دو بعد آشنایی با احکام و اخلاق بر رضایت شغلی تأثیرگذار است و بعد اعتقادات تأثیر معنی داری بر رضایت شغلی ندارد.