محمدحسین شیخ شعاعی

ریشه همه حرکت های انسان نیازهای اوست. شناسایی نیازهایی ریشه ای تر به درک و رفع عمیق تر نیازها و مدیریت و تربیت موفق تر در انسان منجر می شود. در میان اندیشمندان غربی و اسلامی از نیازهای انسان و نسبت میان آن ها سخن گفته شده است اما نیازی که هم در همه حرکت های انسان وجود داشته باشد (گستردگی) و هم ریشه بقیه نیازها باشد و به نیاز دیگری وابسته نباشد (نهایی بودن)، ذکر نشده است. مدعای این مقاله این است که با تحلیل نیازهای انسان می توان به نیازی رسید که چنین ویژگی ای داشته باشد و آن نیاز به ارزشمندی خویش است. البته در ادبیات دینی و ادبیات علمی (روان شناسی) به مفاهیمی اشاره شده است که به مفهوم ارزشمندی خویش نزدیکند اما هیچ کدام از آن ها را نمی توان به معنایی که ذکر شد نیاز بنیادین دانست. ارزشمندی، نیازی است برآمده از حب نفس و دوست داشتن خود که ذاتی انسان است و برای دوست داشتن خویش به دنبال اثبات یا ایجاد ارزشمندی خویش خواهد بود تا دچار تناقض «دوست داشتن امر بی ارزش» نشود. بر این اساس ابعاد وجه بنیادین این نیاز را می توان، ذاتی، عمومی، پیشینی، درونی، هدف نهایی، آرامش آفرین، ناخودآگاه و مشکک بودن دانست و شواهدی از متون دینی برای جایگاه بنیادین آن ذکر نمود. این ارزشمندی در نسبت بین خود مطلوب و خود فعلی اندازه گیری می شود و مطلوبیت بر اساس نظام ارزشی فرد تصویر می شود. بر این اساس نظام ارزشی فرد چیستی ارزشمندی و چگونگی تأمین آن را در فرد رقم می زند.