مصطفی بهزدافر

ساکنین شهر در معرض سطوح بالایی از عوامل استرس زا قرار می گیرند و این مواجهه عامل شیوع بیماری های روانی در آنهاست. اما با توجه به اهمیت سلامت روان و استرس شهری مطالعات کمی به پیوندهای بالقوه بین جنبه های محیط ساخته شده و سلامت روان پرداخته اند و تاکنون تحقیقات کافی در مورد عوامل استرس زای شهری صورت نگرفته است. در حالی که تمرکز بر ویژگی های شهری مؤثر بر این موضوع و سعی در کاهش آن در تدوین برنامه ریزی و طراحی شهری درمانگر استرس، بسیار مهم است. به همین منظور این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر استرس شهری، بیان شده در اسناد و پژوهش های مرتبط انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش مروری بوده و برای جمع آوری داده ها از روش مرور سیستماتیک مبانی نظری و برای تحلیل آنها از شیوه تحلیل محتوای مقوله ای استفاده شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مطالعات پیشین در این حوزه استرس شهری را بیشتر ناشی از عوامل استرس زای اجتماعی مانند میزان تراکم جمعیتی (خیلی بالا یا خیلی پایین)، انزوای اجتماعی، محرومیت اجتماعی و تعاملات اجتماعی ضعیف و عوامل استرس زای محیطی مانند آلودگی صوتی و آلودگی هوا می دانند. پس از این عوامل، ناامنی شغلی و بیکاری، بی عدالتی در شهر، تراکم رفت وآمد بالا، کمبود فضای سبز و دسترسی ضعیف به آن، عدم وجود فرصت های آموزشی مناسب، کیفیت پایین واحد مسکونی، اقلیت قومی یا گروهی بودن و وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین دارای اهمیت هستند. درنتیجه آنچه موجب بالا بودن استرس در شهرها در مقایسه با روستاها می شود عوامل اجتماعی و محیطی است، البته سایر عوامل نیز اهمیت بسیاری دارند و سیاست گذاران، برنامه ریزان، طراحان و معماران باید پس از شناخت مناسب از عوامل استرس زا، در جهت کاهش آنها در محیط شهری گام بردارند.

شهر موجود زنده ای است که عرصه ای برای تعامل میان انسان و محیط می باشد. در دهه های اخیر جمعیت شهرنشین افزایش یافته که همراه با مزایا خود، معضلاتی را نیز به دنبال آورده است. همچنین ظرفیت شهرها، متناسب با حجم تحمیل شده بر آن ها نیست و درنتیجه مشکلات افزون تری به وجود می آید؛ بنابراین از طرفی رشد جمعیت شهرنشین در تمامی محلات شهری (محلات قدیمی و ارگانیک و یا محلات جدید)، در حال افزایش می باشد و مشکلات جدیدی را برای جوامع شهری و شهروندان به وجود آورده است؛ و از سوی دیگر حل بسیاری از مشکلات شهری در مقیاس های خردتری نظیر محله ای و از طریق برنامه ریزی محله مبنا قابل تحقق است. درنتیجه با توجه به روند صعودی شهرنشینی، برنامه ریزان شهری سعی در حل این مشکلات و ارائه راه حل و مدل برنامه ریزانه برای آن نظیر روندهای مشارکت از پایین به بالا می باشند تا اثرات نامطلوب محیطی را به حداقل رسانده و کیفیت زندگی را بیشتر نمایند.  هدف از پژوهش حاضر  تحلیل عوامل موثر بر تحقق پذیری برنامه ریزی محله مبنا است. پژوهش کاربردی است و با رویکرد آمیخته )کمی-کیفی) به بررسی موضوع میپردازد. در این پژوهش از روش هایی نظیر تبیین و اکتشاف عوامل موثر بر تحقق برنامه ریزی محله مبنا استفاده شده است. مورد مطالعاتی محله سنگلج تهران است. از شیوه های نظیر داده پردازی )مشاهده، پرسشنامه( استفاده شده است. حجم نمونه طبق روش نمونه گیری نیمن 264 نفر است؛ در نتیجه 264 پرسشنامه در محله سنگلج تهران تکمیل شده است. برای دستیابی به اطلاعات از تحلیل عاملی استفاده شده است. نتایج پژوهش نیز نشان میدهد که عوامل مؤثر بر تحقق برنامه ریزی محله مبنا  مواردی نظیر خدمات محله ای ، ایمنی و امنیت محله ای، ساختار محله ای، سرمایه اجتماعی، نظام حمل و نقلی، ساخت و ساز، مشاغل محله ای، جامعه مدنی، مشارکت و مسکن همه شمول است که بیشترین تاثیر را در مقیاس محله ای دارد.