غلامحسین دانشی

یکی از مشکلات عمده اجرای عملی دوره های دکترای مهندسی در ایران عدذم حضور تمام وقت دانشجویان این دوره ها در دانشگاه است. این امر ناشی از عوامل دیگری از جمله عدم حمایت مالی مناسب از این دوره ها، کمی اعتقاد به تحقیق و جایگاه آن، کمبود امکانات متمرکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی در دانشگاه ها، عدم حضور تمام وقت استادان راهنما و ... است . در یک نظر خواهی که از استادان دست اندر کار و تعدادی از دانشجویان و فارغ التحصیلان این دوره ها در تخصص های مختلف مهندسی انجام شده است، ملاحظه می شود عدم تأمین مالی دانشجویان و استادان در حد کافی، کمبود انگیزه های جذب دانشجویان در دانشگاه ها و حمایت ناچیز صنعت از تحقیقات از دلائل عمده تمام وقت نبودن دانشجویان در دانشگاه ها ذکر شده است. اکثریت قریب به اتقاق کسانی که در نظر خواهی شرکت کرده اند ضرورت تمام وقت بودن دانشجویان را متذکر و خواستار تأمین مالی آنها شده اند.

موضوع رساله های دکترا و ارتباط آنها با نیازهای صنایع به عنوان یکی از محوریترین چالش های دوره های دکترا، نظرها و آرای مختلفی را در مقابل هم قرار داده است. در این مقاله پس از ارزیابی نقاط قوت و ضعف نظریه های صنعت محور یا دانش محور از دیدگاه استادان و دانسشجویان نتیجه گرفته می شود. که عموماً به حل مشکلات صنعت باید توجه کرد و در این صورت باید رساله ها را به سمتی سوق داد که از یک طرف در سطح رقابت جهانی و از طرف دیگر ، پایه ای برای پیشبرد صنعت کشورمان باشد. در هر حال، آنچه مهم است، رشد و پرورش تفکر خلاق در دانشجویان است و نه حل یک مثال ساده.

زمان بندی دوره آموزشی و پژوهشی دکترا و زمان انتخاب موضوع پایان نامه دکترا و آغاز دوره پژوهش توسط دانشجوی این دوره، مطابق نظر خواهی از استادان و همچنین فارغ التحصیلان و دانشجویان دوره دکترا، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و ارزیابی ها نشان داد که ترسیم خط بارز بین دوره های آموزشی و پژوهشی مورد تأیید نیست. مناسب ترین زمان برای تعیین موضوع پروژه پژوهشی و کاربر روی آن آغاز دوره دکترا است.

با توجه به اظهار نظرهای کارشناسی کمیته تحصیلات تکمیلی گروه علوم مهندسی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و استفاده از دیدگاه های استادان، دانشجویان و فارغ التحصیلان دوره های دکتری مهندسی که در پاسخ به سؤالات پرسشنامه های ارزیابی این دوره ها اعلام شده، نتیجه گیری هایی به عمل آمده که در این مقاله ارائه شده است.

در این مقاله محتوا، کیفیت تدریس و انتخاب دروس دوره های دکترای مهندسی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. در این بررسی با توجه به نتایج آماری حاصل از نظر سنجی انجام شده نظرها و دلایل ارائه شده از سوی استادان و دانشجویان در نقد محتوای دروس و کیفیت تدریس، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از آن ارائه شده است. همچنین، انتخاب و تنوع دروس دوره دکترا و مشکلات موجود در این زمینه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. پیشنهادهایی در زمینه افزایش کیفیت تدریس و محتوای آنها ارائه شده است.

پیشرفت های علمی در اکثر کشورها، وابستگی عمیقی به دوره های دکترای مهندسی دارد. هر کشور بر اساس نیازهای علمی خود الگوهای خاصی را برا گزینش دانشجو و آموزش دوره های دکترا انتخاب می کند. هر شیوه خصوصیات ویژه ای برای اهداف تعیین شده دارد. مطالعه و شناخت روشهای مختلف و بررسی اهداف و نتایج حاصل از هریک می تواند در تعیین الگو یا الگوهای مناسب مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است روشهای متداول در آموزش دکترا از جهات مختلف شناسایی و برای هریک، مراحل تحصیل و چگونگی کار مشخص شود. در انتها ضمن بر شمردن خلاصه مطالعات انجام شده پیرامون پروژه دکترای مهندسی و تصویر الگوی یکسان موجود دوره های دکترای مهدنسی در کشور چگونگی بهبود و اصلاح ساختار آن پیشنهاد و ارائه می شود. طبیعی است که در کشور فقط یک الگوی خاص نمی تواند اجرا شود بلکه دانشگاههای صنعتی باید تمهیداتی برای نزدیکی بیشتر با صنعت فراهم کرده و دوره های کاربردی تری با هدف تولید فناوری ارائه نمایند.

با تکیه بر اهداف و فلسفه آموزش مهنسی موا [ 1،2] در این مقاله، تدوین و تألیف نظامهای آموزشی بر اساس مراتب و درجه های تحصیلی و شغلی و همچنین رشته های متفاوت تحصیلی به عنوان مقدمه ای بر نظام آموزشی مهندسی مواد، مورد بررسی قرار گرفته است. دامنه آموزش مهندسی مواد در محورهای متفاوت علم و مهندسی مواد، شناسایی و با توجه به عوامل مؤثر در نظام آموزشی ( دانشجو، موضوع درس، روش آموزش و ... ) پیشنهادهایی برای تنظیم و تدوین نظام آموزش مهندسی مواد ارائه شده است. در این نظام، شرایط و استعداد دانشجو، نحوه پذیرش موضوعهای درسی و روش آموزش تشریح شده است. در پایان با ترکیب عوامل مژثر، نظام آموزش مهندسی مواد، به عنوان یک مجموعه اختصاصی برای آموزش مهندسی مواد معرفی می شود.