بابک رمضانی ویشگاهی

حوادث بزرگی که وقوع آنها ساختار شهری را برهم زده و جریان زندگی را در کلان شهرها به مخاطره می اندازند را میتوان در سه دسته عمده حوادث طبیعی، حوادث انسان ساز و تهدیدات خارجی جای داد. در زمان وقوع یک حادثه بزرگ و تا مدتی بعد از آن، تمامی نگاه ها، امیدها و انتظارات معطوف به خدمات سازمانهای بحران مدار شهری و توان عملیاتی و تجهیزاتی آنها میباشد. ارگان های بحران مدار شهری همچون سازمان آتش نشانی، اورژانس، مدیریت بحران شهری، نیروی انتظامی، هلال احمر و ... قبل و بعد از حوادث در خصوص تامین ایمنی داخلی و بعضا بیرونی شهرها فعالیت داشته و هر یک در حیطه وظایف و اختیارات خود به ایفای نقش می پردازند لکن در زمان وقوع بحران در کلان شهرها، ایجاد ارتباط، تعامل و همکاری اثر بخش این ارگان ها به منظور هم افزایی توان انجام اقدامات مشترک و همچنین افزایش تاب آوری بعد از حادثه امری ضروری و حائز اهمیت می باشد. در این مقاله کنترل مشارکتی و برنامه ریزی شده بحران در حوادث بزرگ با رویکرد شناخت راهکارهای تعامل مابین تمامی سازمانهای بحران مدار شهری مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و در این راستا طرحی جامع در خصوص پدافند غیرعامل مشترک شهری با محوریت سازمانهای بحران مدار به رشته تحریر در خواهد آمد. همچنین در این طرح راهکارهای همگرایی اهداف و ایجاد کانون های مشترک خدمات پیشگیرانه، عملیاتی و تاب آور مابین ارگانهای بحران مدار شهری قبل و بعد از وقوع بحران مورد بررسی قرار میگیرد.

در سال های اخیر وقوع حوادث طبیعی متعدد از جمله زلزله های مهیب، سیل های وحشتناک، طوفان های فصلی، خشکسالی، رانش های مکرر زمین، بارش برف سنگین، برودت هوا و یخبندان، آتش سوزی های وسیع جنگل ها، بهمن و سایر حوادث طبیعی گوناگون در کشور باعث شده، ایران یکی از کشورهای آسیب پذیر جهان از حیث رخداد حوادث طبیعی محسوب شود. علاوه بر این حوادث، وقوع حوادث انسان ساختی همچون آتش سوزی های منازل و اماکن تجاری و صنعتی، تصادفات جاده ای و حوادث ترافیکی، انفجارات، خفگی ناشی از گاز گرفتگی (CO2) حوادث ناشی از عدم رعایت نکات ایمنی در منزل و یا محل کار و غیره که در همه آنها به نحوی دخالت بشر و عدم رعایت استانداردهای ایمنی مشهود بوده، به طور مرتب در مناطق و شهرهای مختلف کشور مشاهده می شود. در این نوشتار با اشاره به نقش شهرداری ها و سازمان ها و واحدهای تابعه آن به خصوص ایستگاه های آتش نشانی در افزایش ایمنی شهری، به لزوم توجه ویژه به نقش برجسته ایستگاه های آتش نشانی در مدیریت بحران اشاره خواهد شد. این تحقیق با هدف تعیین نقش ایستگاه های آتش نشانی در مدیریت بحران اعم از سانحه حریق، زلزله و سیل و... تهیه گردید. این مطالعه از لحاظ هدف کاربردی، بر اساس ماهیت و روش تحقیق، کتابخانه ای و توصیفی است. همچنین روش تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) و سیستم اطلاعات مکانی (GIS) و همچنین توصیفی و استنباطی می باشد. همچنین بر اساس نتایج پژوهش در شاخص های ارتباط و دسترسی به تجهیزات و ایمنی، بیشترین بعد آسیب پذیر، دوری از مراکز امداد و نجات و ایستگاه های آتش نشانی و همچنین کمبود خودروهای امدادرسان و کمبود تجهیزات پزشکی است. بنابراین، پیشنهادهایی مانند مکانیابی بهینه ایستگاه های آتش نشانی، نظارت بیشتر شهرداری بر ساخت و سازهای مقاوم و استفاده از مصالح مقاوم در برابر بحران های طبیعی و آتش سوزی و... ارائه می گردد.

مدیریت ایمنی ابزار تصمیم گیری در بهبود عملکرد مستمر یک سیستم است که در آن حفظ جان انسان ها به عنوان هدف غایی تعریف می شود. در سیستم حمل و نقل نیز بخش ایمنی همواره جایگاه خاصی داشته است ولیکن امروزه با توجه به شناسایی و بروز انواع خطرات و بحران های ناشی از آن که تا پیش از این از یک سو برخورد با آنها در سیستم ایمنی تعریف نشده بود و از سوی دیگر در حد توان بخش ایمنی سازمان نبوده است، مطرح گردیده. جهت مقابله با این خطرات از شیوه های مدیریت ریسک و مدیریت بحران در سطوح بالای سازمان به صورت غیر منسجم استفاده می گردد. جهت برخورد ساختار یافته با خطرات و حوادث ناشی از آن لازم است تا از مدیریت ایمنی، بحران و ریسک در کنار یکدیگر استفاده شود. در این مطالعه با بررسی هر یک از این روش های مدیریتی از لحاظ مراحل، فرآیندها و حیطه عملکرد به مقایسه کارکرد آنها بر حسب سه شاخص محدوده تحت پوشش، چرخه مدیریت و نوع و منشأ خطرات پرداخته شده است. سپس جایگاه و نقش هر کدام از این شیوه ها در برخورد با خطرات و حوادث منتج شده از آنها در سه بخش شناخت، برنامه ریزی و عملیات مشخص گردیده. در نتیجه نظام ساختار یافته ای جهت برخورد با خطرات و حوادث ناشی از آن با بهره گیری از سه شیوه مدیریتی ذکر شده ارائه گردیده است که در آن مدیریت ریسک همانند چتری مدیریت ایمنی و مدیریت بحران را در بر می گیرد.