سعید آقانژاد صایین

«شاه داعی شیرازی» یکی از شاعرانِ عارف و مبلّغان اندیشه وحدت وجودی ابن عربی است که آثار متعدّدی به نظم و نثر از وی باقی مانده است. یکی از آثار منظوم وی «ستّه شاه داعی» است. مثنوی «مشاهد» اوّلین اثر از مثنوی های شش گانه وی است که شاعر متناسب با مشرب فکری خود، آن را در «هفت مشهد»: طلب، تجرید، ذوق، کشف، معرفت، حقیقت و توحید سروده است. از آن جا که درباره این مثنوی، تاکنون هیچ تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است، تحقیق حاضر، ضمن معرّفی این اثر، یکی از مهم ترین مباحث عرفانی؛ یعنی «معرفت» و ارکان و مراتب آن را در این مثنوی به شیوه تحلیلی _ توصیفی مطالعه کرده است. پژوهش حاضر نشان داد که پیروی شاعر از ابن عربی و بازتاب چشمگیر اندیشه هستی شناختیِ وی در عنوان و ساختار اثر، از جمله در بسامد واژه ها و اصطلاحات و همچنین در محتوا قابل تأمّل است. طبق اندیشه شاه داعی، معرفت دارای مراتب و مدارجی است. شناخت خویشتن، شناخت هستی و شناخت خداوند مهم ترین ارکان معرفت در مثنوی مشاهد است. طبق اندیشه شاه داعی، شناخت انسان با هستی شناسی در ارتباط است و هر دو شناخت یاد شده، انسان را به شناخت خداوند رهنمون می شود. حاصل سخن این که شناخت ذات خداوند برای هیچ سالکی به خاطر امتناع صمدیّت امکان پذیر نیست و سالک با اندیشه در تجلیّات اسماء و صفات الهی و به شیوه کشف و شهود می تواند به مرحله «توحید» برسد.