محمدرضا قرایی آشتیانی

تحولات خ اورمیانه و ت سری م وج خیزشهای مردمی در م نطقه، آن ه م به سرعت موجب ت صمیم ه ای متفاوت بازیگران در سیاست خارجی شان شده است. ظرفیت های ژئوپولیتیکی ایران، امنیت ملی آن را به شدت تحت تاثیر محیط منطقه ای خاورمیانه قرارداده است. پس از انقلاب اسلامی، شکل گیری ائتلافی از کشورهای سنی نشین حاشیه ی خلیج فارس به زعامت عربستان، ناچارا ایران را وادار به تقابل جویی در چارچوب محور مقاومت نمود. با تسری تحولات اخیر به یمن و بحرین و شکل گیری بحران در عراق و سوریه چه فرصت ها و تهدیدهای امنیتی برای ایران ایجاد شده و از سوی دیگر راه بردهای امنیتی منطقه چه تغییری نموده است که حفظ محور مقاومت، جزء اصلی دکترین امنیتی ایران تبدیل شده است. از این رو شاهدیم که وابستگی متقابل امنیتی میان ایران و محور مقاومت، الگوی دوستی و دشمنی در م نطقه ن سبت به ایران، مجاورت و همچنین عوامل فرهنگی، مذهبی در سیاست خارجی امنیتی ایران بسیار حایز اهمیت است و امنیت ایران را به ثبات امنیتی در محور مقاومت گره زده است. از همین روست که سرنگونی دولت بشار اسد و دولت شیعی ع راق م وجب تضعیف محور مقاومت و گفتمان شیعه، انزوای جمهوری اسلامی ایران، از دست رفتن جبهه ی سوریه و عدم دسترسی ایران به حزب الله و حماس، برتری یافتن عربستان و دولت های م عاند ایران در م نطقه و نهایتا کاهش ضریب امنیتی ایران م ی شود و البته روی کار آمدن یک دولت شیعی در بحرین و یمن موجب افزایش عمق استراتژیک ایران در منطقه، تقویت گفتمان شیعی در منطقه و افزایش قدرت مجموعه امنیتی محور مقاومت شده و ض ریب ام نیتی ایران را بشدت افزایش می ده د.

نشانه های ضعیف، ابتدایی ترین اطلاعاتی هستند که شناسایی و تحلیل آن ها لازمه ی پیش نگری بهنگام تغییرات آینده و پیش گیری از غافل گیری راهبردی است. نشانه های ضعیف اولین بار توسط آنسوف و در ادبیات نظری مدیریت راهبردی مطرح شد اما دیری نپایید که وارد حوزه ی آینده پژوهی شد و مورد توجه آینده پژوهان قرار گرفت. لذا این سوال پیش می آید که مفهوم نشانه های ضعیف در حوزه های دیگر و بطور خاص در حوزه ی فناوری از چه جایگاه مفهومی و روش شناسی برخوردار است؟ باتوجه به نقش بی بدیل فناوری در تغییرات پرشتاب و همه جانبه؛ در این پژوهش ابعاد مفهومی و روش شناسی نشانه های ضعیف در حوزه ی فناوری و آینده پژوهی براساس رویکرد مطالعه ی مقایسه ای بررسی شد. این پژوهش از حیث روش شناسی، داده ها و نتایج، یک پژوهش کیفی و از حیث هدف یک پژوهش توسعه ای است. داده های پژوهش مشتمل بر مقالات علمی معتبر بر اساس چهارچوب روشی مرور سیستماتیک از پایگاه علمی ساینس دایرکت استخراج گردید. مقالات با رویکرد روشی تحلیل مضمون بررسی و مقوله های فنی کلیدی استخراج و بر اساس مضامین بدست آمده ابزار «جعبه ی نشانه های ضعیف فناوری» در حوزه ی آینده نگاری فناوری تولید و معرفی شده است. بررسی تعاریف و مفاهیم مرتبط با نشانه های ضعیف در هر دو حوزه ی آینده پژوهی و فناوری نشان می دهد که مفهوم نشانه های ضعیف از حیث مفهومی و روش شناسی در ادبیات علمی حوزه ی فناوری از تعریف و روش شناسی مشخصی برخوردار نیست. نتایج کیفی برآمده از بررسی مقالات حوزه ی فناوری های نوپدید و نشانه های ضعیف نشان می دهد توسعه ی روش شناسی نشانه های ضعیف در حوزه ی فناوری مستلزم انطباق الگوهای چرخه ی حیات فناوری بر اساس ساختار زمانی مناسب با ساختار و کارکرد مفهوم نشانه های ضعیف در حوزه ی آینده پژهی است. با توجه به ارتباط وثیق بین پیش گیری از غافل گیری راهبردی و شناسایی و تفسیر نشانه های ضعیف تغییر بویژه در حوزه ی حیاتی فناوری، مفهوم نشانه های ضعیف باید بر اساس مفاهیم حوزه ی فناوری، بازتعریف شده و روش شناسی یکپارچه و بهینه ای برای آن ارائه شود.