فرهاد وفایی فرد

علم اجتماعی به طور عام و روابط بین الملل به طور خاص، از بدو پیدایش خود همواره موجودیت های جمعیِ انسانی را آماج توجه قرار داده اند. برای اشاره به این موجودیت های جمعی از مفاهیم گونا گونی بهره گرفته شده است. یکی از این مفاهیم، اجتماع امن است که کارل دویچ و همکارانش برای نخستین بار در سال 1957 میلادی مطرح کردند. از دهه 1950 میلادی تا کنون، این مفهوم دستمایه نظری بسیاری از دانش پژوهان برای تبیین تحولات بین المللی بوده، اما به مرور زمان دست خوش بازصورت بندی شده است. این نوشتار می کوشد با بهره گیری از بررسی متون نظری که طی بیش از شش دهه اخیر درباره اجتماع امن به رشته تحریر درآمده اند، جایگاه این مفهوم در ادبیات روابط بین الملل را با نگاهی انتقادی ارزیابی کند. پرسش این است که اجتماع امن از آغاز درانداخته شدن تاکنون چه سیر تحولی را پیموده است؟ یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که مفهوم اجتماع امن در گذر از دو نسل متفاوت دانش پژوهی، اگرچه سیر تکاملی داشته، اما برخی نارسایی ها در هر دو نسل قابل مشاهده است. با این حال به نظر می رسد اجتماع امن ظرفیت کم نظیری را برای بسط مفهومی و نظری به صورت اقامه یک «نظریه بین المللی اجتماع امن» دارد.