محراب محرابی

پایداری مفهومی پیچیده است و در مناطق شهری کاربرد فراوانی دارد. در نگاه پایداری شهرهای میراث جهانی همچون یزد جایگاه ویژه ای دارند. مطالعات پایداری شهرهای میراثی همچون شهر یزد با توجه به وجود عناصر میراث تاریخی_فرهنگی در آنها نسبت  به سایر شهرها متفاوت تر است. بر این اساس با توجه به این که شهر یزد حاوی میراثی گرانبهاست که از نسلی به نسل امروز به ارث رسیده است، براساس نگاه پایداری این ضرورت وجود دارد، نسل حاضر نیز در حفظ و انتقال آن به نسل آتی کوشا باشد و همچنین تغییرات روزافزون بافت میراث جهانی شهر یزد این ضرورت را ایجاد می کند تا از آینده های پیش روی این بافت ارزشمند آگاه شده و بر اساس این شناخت، بر تحولات آتی محدوده مورد مطالعه فائق آمد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی پیشران های اثرگذار بر روند توسعه پایدار بافت میراث جهانی شهر یزد و همچنین ترسیم سناریوهای آینده این میراث جهانی زنده با تاکید بر توسعه پایدار، صورت پذیرفته است. در این پژوهش ابتدا با مطالعه اسناد مربوط، 24 متغیر به عنوان عوامل مؤثر بر روند توسعه پایدار بافت میراث جهانی شهر یزد شناسایی شدند. سپس با هدف شناسایی پیشران های محدوده مورد مطالعه، میزان اثرگذاری و اثرپذیری این عوامل بر روی ابعاد توسعه پایدار (اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی) به کمک تکنیک تاپسیس فازی و نظرخواهی از متخصصین صاحب نظر این حوزه، بر اساس طیف لیکرت (طیف 7تایی) و در دو پرسشنامه مجزا، مورد ارزیابی قرار گرفت. با توجه به یافته های پژوهش جمعیت، مشارکت ساکنین، مهاجرت، رقابت پذری، خدمات گردشگری، حفاظت از بافت میراث جهانی (کالبدی_عملکردی) و اشتغال بیشترین نقش را در وضعیت آتی بافت میراث جهانی شهر یزد ایفا می کنند. در تحلیل وضعیت سناریوهای بافت میراث جهانی شهر یزد ، شرایط حاضر میراث تاریخی شهر یزد با سناریوی ایده آل فاصله دارد و بیشتر به سوی سناریوی بحرانی تمایل دارد و برای حفظ پایداری راه پر فراز و نشیبی پیش روی خود می بیند. اگر صحنه برنامه ریزی را در قالب طیفی از شرایط بحرانی تا مطلوبیت کامل فرض کنیم و ش رایط بحران ی را دوری کامل از اهداف آرمانی و مطلوبیت را نزدیکی کامل با اهداف آرمانی بدانیم، باید گفت بافت تاریخی در حال حاضر مسیر درستی را طی نمی کند و از شرایط خوبی برخوردار نیست.

امروزه رشد شتابان شهرنشینی از زوایای مختلف محیط های شهری را تحت تاثیر قرار داده؛ به گونه ای که توسعه ی کالبدی پویا و مداوم را در شهر ها رقم زده است. شرایطی که تعیین جهات توسعه شهر ها را بسیار چالش برانگیز ساخته است. توسعه کالبدی که تحت تاثیر نیرو های مختلفی پدید می آید و چنانچه بسط ناموزون را تجربه نماید، هزینه های فراوانی همچون تبدیل و تغییرکاربری اراضی کشاورزی و طبیعی، افزایش هزینه زیرساخت، افزایش مصرف سوخت های فسیلی و انتشار گاز های گلخانه ای، جدایی گزینی اجتماعی و... را در ابعاد گوناگون بر شهر و ساکنینش تحمیل می کند. این موضوع اهمیت هدایت و مدیریت گسترش کالبدی شهرها را دو چندان می کند. براین اساس هدف اصلی این پژوهش، تحلیل کمی الگوی توسعه کالبدی شهر یزد در دهه های اخیر می باشد. در پژوهش حاضر از مدل های تحلیلی کمی مختلفی همچون آنتروپی شانون، هلدرن، ضریب موران، مقایسه اراضی پر و خالی شهری و تصاویر ماهواره ای چند زمانه در بازه زمانی 2013-2000-1990 و 2021 برای بررسی الگوی توسعه کالبدی شهر استفاده شده است. نتایج تمامی تحلیل ها حاکی از رشد پراکنده و لجام گسیخته شهر یزد در طی دهه های اخیر می باشد و نتایج مبین آن است که چهره کنونی ساختار کالبدی شهر یزد با توجه به ظرفیت بالای اراضی قابل توسعه در شهر، خوشه ای و نامتوازن بوده و روند پراکنده ای را تجربه می کند. براین اساس پیشنهاد می شود از ظرفیت های درونی و سطوح غیرفعال شهری استفاده گردد.

جهان پر تلاطم امروزی، انگاره های گوناگونی در زمینه حکمرانی که تماماً ریشه در تفکرات پوزیتیویسمی دارد و توسعه و کمال را تنها در تأمین نیازهای مادی و دنیوی که اساساً از خرد و باور های دوران رنسانس و به ویژه انقلاب صنعتی در اروپا بر می آید، می داند. این در حالی است که دین اسلام با نگاهی همه جانبه، حکمرانی با مفهومی فراتر از بینش مادی گرایانه غربی ارائه می دهد که بر پایه کلان نظریه "عبادت محوری"، که اساس خلقت آدمی می باشد، استوار است و در تمامی امور با توجه به "وجود برتر" معنا می یابد. پارادایمی که مشتمل از ارتباطات درونی و عمیق آدمی و همچنین ارزش های حیات اجتماعی اوست، که در نهایت منجر به عالم بالا که کمال اصلی آدمی است ختم می شودمی شود. الگویی که این ظرفیت را دارد تا شمول شهروندان را به وجود برتر رهنمون سازد. حال ضرورتأ این پژوهش بر آن است؛ با توجه به ظرفیت بالای الگوی حکمرانی اسلامی، در گام نخست شاخص های این الگو را از دل مطالعات و مستندات علمی پیشین شناسایی و سپس با استفاده از آن، نظام مدیریت شهری ایران را که داعیه این نوع از حکمرانی را دارد سنجیده، و درنهایت در صورت وجود انحراف از این بینش اسلامی راه را برای شناسایی موانع آن در پژوهش های آتی بگشاید. نتایج پژوهش با توجه به آزمون T تک نمونه ای در محیط نرم افزار SPSS حاکی از آن است که دیدگاه کلی پاسخ دهندگانپاسخ دهندگان نسبت به عملکرد نظام مدیریت شهری ایران با توجه به شاخص های حکمرانی اسلامی نامطلوب می باشد و انحراف میانگین تمامی شاخص های مستخرج منفی می باشد و بیانگر ضعف، انحراف و گاهاً خروج از خط سیر این بینش الهی در حوزه مدیریت شهری ایرانی است. این نکته قابل ذکر است، تاکنون عمده پژوهش های صورت یافته در حوزه مدیریت اسلامی تنها به شناسایی و استخراج شاخص ها پرداخته؛ و ارزیابی وضعیت سیستم مدیریت اسلامی کشور حلقه مفقوده این گونه پژوهش ها می باشد. لذا توصیه می گرددمی گردد با توجه نتایج به دست آمده؛ در جهت کاهش این انحرافات و بازگشت به این اندیشه توحیدی، در پژوهش های آتی در پی شناسایی موانع و محدودیت های استقرار و پیاده سازی این نوع از حکمرانی در موضوع مورد مطالعه بود.