مهدیه آروین

رشد سریع تولید اطلاعات در جهان امروز، مدیریت آنها را از طریق انواع مطالعات اطلاع سنجی به ضرورتی گریزناپذیر تبدیل کرده است. مدیریت علم و توسعه حوزه های علمی نیز تا حدی منوط به مطالعات اطلاع سنجی است. اطلاع سنجی از مهجورشدگی دانسته های مفید، رشد نامتوازن رشته ها، اجرای پژوهش های تکراری و تولید اطلاعات حشوآمیز جلوگیری کند، ضمن اینکه به تشخیص خلاهای پژوهشی مدد می رساند. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی وضعیت پژوهشی و تولیدات علمی یکی از زیرشاخه های زبانشناسی فارسی یعنی ساختواژه زبان فارسی پرداخته است. ساختواژه فارسی حوزه ای بسیار مهم است که کاربرد آن در زایاسازی فرایندهای ساختواژی مددرسان نوواژه سازی است و از همین روست که رصد سمت و سوی مطالعات ساختواژی و هدایت آن به سمت صورت بندی هر چه دقیق تر الگوهای واژه سازی بسیار مهم است. بر این اساس، این پژوهش کوشیده است ضمن معین کردن توزیع تولیدات علمی حوزه ساختواژه زبان فارسی (در انواع مقاله، کتاب و پایان نامه) در انواع موضوعات ساختواژه را معین کرده و نیز خلاءهای پژوهشی حوزه ساختواژه زبان فارسی بیابد. به این منظور، ابتدا با استفاده از روش کتابسنجی، گرایش های موضوعی تولیدات علمی حوزه ساختواژه فارسی در فاصله سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۳ بررسی شد، سپس روند تحول موضوعی آن ها در همین دوره زمانی مطالعه شد. پیکره زبانی مورد  بررسی شامل ۳۰۱ مقاله، ۲۳۶ پایان نامه و ۲۱۶ کتاب بود که بر اساس آنها کتابشناسی جامع ساختواژه زبان فارسی نیز تهیه شد. یافته ها نشان داد که گرایش موضوعی پایان نامه ها بیشتر به سمت بررسی های ساختواژی درزمانی در آثار ادبی، فرایندهای واژه سازی و از جمله ترکیب بوده است. موضوع مقالات به ترتیب به ترکیب، وندها و موضوع کلی فرایندهای واژه سازی گرایش دارد. کتاب های این حوزه نیز به موضوع اشتقاق( پسوندها) و ترکیب متمرکز هستند. انتشار مقالات ساختواژه در این دوره زمانی سیر صعودی داشته و بیشینه تولیدات مربوط به دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴ است. امّا در مورد پایان نامه ها سیر رشد آثار در چهار دهه اول صعودی و بیشینه آثار ۱۰۴ مورد بوده است و در دوره ۱۳۸۳-۱۳۷۴ بوده است. این عدد در دهه آخر یعنی از ۱۳۹۳-۱۳۸۴ به ۸۹ مورد کاهش یافته است. ضریب همبستگی موضوعی پایان نامه ها و مقالات از نظر آماری، همبستگی متوسط معناداری را نشان داد. درمجموع، مشاهده شد که دو موضوع فرایندهای واژه سازی و ترکیب در هر دو بخش پایان نامه و مقاله به طور موازی رشد کرده اند. برخی از مهم ترین خلاهای پژوهشی این حوزه عبارتند از مطالعه تطبیقی ساختواژه فارسی با دیگر زبان ها، زایایی و خلاقیت ساختواژی، واژه بست، املاء و ساختواژه و ساختواژه در آموزش و فراگیری زبان.