زهرا فرید

امثال وحکم هر ملتی نشانگر غنای فرهنگی آن است وبررسی آن می تواند به شناخت شاخصه‌های فرهنگی آن ملت کمک شایانی کند. از آنجا که امثال وحکم رایج در هر قومی دارای اهداف اخلاقی و تربیتی می‌باشد، امثال وحکم در قرآن نیز حاوی آموزه‌های اخلاقی و پندهای فردی و اجتماعی است و به دلیل مشخصه‌های خاص خود، بسیار تأثیرگذارتر از کلام عادی عمل می‌کند؛ لذا بخش قابل توجهی از آیات قرآن به امثال قرآنی اختصاص یافته است. در این مقاله برآنیم تا با بررسی یکی از جنبه های اعجاز در قرآن یعنی امثال قرآنی، اولا به شناخت بیشتر این دسته از آیات و هدف از نزول آنها کمک کنیم و ثانیاً با روشن‌تر کردن افقی از آفاق این کلام الهی، جلوه‌ای دیگر از جلوه‌های هنر زیبا شناسی در قرآن را به نمایش بگذاریم. این مقاله برای روشن تر شدن موضوع امثال در قرآن ابتدا به بررسی تاریخ مطالعة امثال، معنای مَثَل در لفظ و اصطلاح، خصائص مَثَل ملی و سپس به بررسی امثال قرآنی، تفاوت بین آنها و مَثَل‌های ملی وخصایص مَثَل‌های قرآنی و موضوعات امثال در قرآن می‌پردازد.

جمله های شرطیه از نظر معنا متضمن سببیّت و توقف یکی بر دیگری می باشند. در این جملات فعل شرط و جواب شرط دو رکن اساسی را تشکیل می دهند. از دیگر اجزای این جملات ادوات شانزده گانه ای هستند که بر سر دو فعل مضارع یا دو فعل ماضی و یا یک فعل مضارع و ماضی و یا برعکس وارد شده و جمله دوم را در اکثر اوقات معلول، مسبَّب و متوقف بر جمله اول قرار می دهند. در بحث جملات شرطیه، بررسی انواع فاء جواب شرط، که معنی تاکید و سببیّت را می رساند، همچنین «اِذا»ی فجائیه که برای افاده معنی ناگهانی بودن و مفاجات بر سر جواب شرط می آید از اهمیت زیادی برخوردار است. این مقاله در پی بررسی مختصری از جمله های شرطیه و ادوات شرط و فاء و إذای شرط و شرایط و معانی هریک از این حروف می باشد. این پژوهش به مؤلفان کتاب های درسی عربی و نیز دبیران دبیرستان ها کمک می کند تا مطلب مهم جملات شرطی را با نظم و هماهنگی در اختیار دانش آموزان قرار دهند.  

احمد دحبور (1946 م) شاعر مبارز فلسطینی و نصرالله مردانی (1948 م) شاعر متعهْد ایرانی از جمله شاعرانی هستند که ادبیّات پایداری در آثار آن ها نمود بارزی داشته است. دفاع مقدّس در ایران و مبارزة ملّت فلسطین در برابر اشغالگران صهیونیست، زمینة مناسبی برای پرداختن به مفاهیم مقاومت در برابر این دو شاعر ایجاد کرده است؛ همچنین پایداری هر دو شاعر به عقاید دینی و اسلامی، سبب شده مضامین دینی به ویژه مفاهیم قرآنی، در شعر آن ها از جایگاه ویژه ای برخوردار باشد. الگو پذیری از فرهنگ عاشورا و شخصیّت حضرت مهدی (عج)، در مسیر پایداری و مقاومت نیز مورد توجّه هر دو شاعر بوده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با واکاوی مضامین شعری در آثار این دو شاعر، تجلّی دین را در حوزة معنا و واژگان به کار رفته نشان دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد مفاهیم قرآنی در اشعار پایداری دحبور بیشتر به جهت توصیف فشار حاکم بر جامعه و نوید به پیروزی و در شعر مردانی به قصد بالا بردن روحیة مقاومت و تشویق رزمندگان به کار گرفته شده است؛ همچنین دحبور در مورد واقعة عاشورا بیشتر به تصویر خفقان موجود در جامعه و نفاقی که در دل مردم وجود داشته توجّه کرده ولی مردانی به رشادت ها و حماسه های امام حسین (ع) و یاران ایشان پرداخته است. حضرت مهدی (عج) در شعر هر دو شاعر، رمز نجات و پیروزی به شمار می رود. مفاهیم دینی چون شهید و شهادت و ایثار نیز مورد توجّه هر دو بوده است.

تصویر در متن ادبی نشان دهنده نوع نگاه شاعر به دنیای اطراف اوست. بررسی تصاویر هنری در شعر شاعران از زمانهای قدیم تا به حال با روش های متفاوتی شکل گرفته است. در ادبیات قدیم صور خیال، تشبیه، استعاره، مجاز وکنایه عناصر تصویر ساز شعر بوده اند. در نقد معاصر به جز تصاویر شعری گذشته بررسی عناصری مانند گفتگو، حرکت و رنگ نیز وارد حوزه نقد تصویر شده است. از طرفی شعر عاشورایی به عنوان بخشی از ادبیات متعهد ملتهای مسلمان بخصوص شیعه در طی چند قرن تلاش کرده تا با بیانی تأثیر گذار به ترسیم حوادث وآرمانهای این واقعه عظیم بپردازد. از جمله شاعران بزرگ شیعه که خود را پیوسته متعهد به ارزشهای عاشورا دانسته و در چند قصیده طولانی به ذکر مصائب خاندان پیامبر اکرم (ص) پرداخته است «شریف رضی» می باشد. قصیده «کرب و بلا» معروفترین مرثیه او در مورد عاشورا و سرنوشت خاندان نبوی است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی قصد دارد به بررسی تصاویر شعری مرثیه شریف رضی بپردازد و جایگاه ادبی این شاعر و بخشی از زیبایی های شعر او را نشان دهد. در این شعر کاربرد تصاویر استعاری نسبت به بقیه تصاویر از بسامد بالاتری برخورداراست. بی تکلفی و سادگی استعاره در شعر شریف رضی نشان دهنده سادگی زبان شعری اوست. بقیه اجزاء تشکیل دهنده تصاویر مانند تخیل ،عاطفه، تشخیص، رنگ، گفتگو و حرکت نیز همه در راستای دو تصویر اصلی شکل گرفته در قصیده یعنی تصویر مظلومانه امام حسین (ع)، اهل بیت و یاران ایشان و تصویر ظالمانه دشمنان امام (ع) می باشد.

یعتبر الرمز بوصفه أرقی أنواع التخیل الذی یربط مخیله الفنان ولاشعور الأدیب بالحقائق الکونیه؛ من أکثر الآلیات الفنیه استعمالاً فی النصوص الأدبیه بأنواعها المختلفه. فی أدب الأطفال وبرغم سطحیه التفکیر لدی المخاطب وعدم إدراکه للدلالات السیمیائیه الموجوده فی النص، فالحاجه ملحه لتوظیف الرموز ذات الدلالات المعروفه إلی جانب خلق رموز ذات دلالات تعبیریه جدیده بهدف نقل المفاهیم الانتزاعیه إلی مخیله الأطفال، وإثراء مخیلتهم البدائیه وتطویرها فضلاً عن توسیع أفق نظرتهم للحیاه. تعتبر الرموز الطبیعیه من أکثر الرموز استعمالاً فی أدب الأطفال، حیث یقوم الشاعر والکاتب بخلق رموز عبر الاستعانه بعناصر الطبیعه کالجبل والودیان والبحر و...، فی محاوله منه لتجسید الأفکار والمفاهیم المجرده ونقلها إلی مخیله الأطفال لتصبح مفاهیما حسیه ویکون الطفل قادراً علی إدراکها. تسعی هذه الدراسه عبر الاعتماد علی المنهج الوصفی والتحلیلی لتبیین الظواهر الطبیعیه التی وردت فی شعر الشاعر السوری سلیمان العیسی وأخذت دلالات رمزیه، وصولاً لمعرفه أهداف الشاعر فیما یتعلق باستخدام الرموز. ومن أهم النتائج التی توصلنا إلیها من خلال هذه الدراسه، هی أن استخدام الشاعر للرموز الطبیعیه الشخصیه وغیرها یدخل فی إطار طموحاته الخاصه وهی الأمل بالمستقبل وخلق روح المثابره لدی الأطفال والیافعین بغیه الوصول إلی الطموحات القومیه منها المقاومه وانتصار الأطفال الفلسطینیین. ثم إن الشاعر یستعین باسلوب الانزیاح لوصف بعض الرموز المعروفه لتحبیبها فی أذهان الأطفال وتغییر رؤیه الأطفال نحوها.

یعد المکان من أهم المکونات الرئیسه فی النص الروائی، لأنه هو الفضاء الذی یضم تحته کل عناصر العمل الروائی وعلاقاته، من حیث أنه الموقع الذی تدور فیه الأحداث وهو فی الواقع، ملجأ للشخصیات وهو من العناصر المکمله للعنصر الزمانی فی الروایه. وقد شهد المکان العدید من التطورات الحدیثه فی الدراسات المعاصره حیث تعددت مفاهیمه وتقسیماته. لقد تناولنا فی بحثنا هذا أحد هذه التقسیمات ما تسمى بالتقاطب المکانی أو ثنائیه الأماکن المغلقه والمفتوحه وصراع الفضائین المتقابلین وأثرهما علی شخصیات الروایه. ولقد اخترنا روایه طیور أیلول للکاتبه إمیلی نصر الله لکونها مکثفه بالأماکن المغلقه والمفتوحه مثل البیت، والمدرسه، والمدینه، والقریه وإلخ... وأهم ما توصل الیه البحث هو اهتمام الکاتبه إمیلی نصرالله بالثنائیه المکانیه وقد احتلت الأماکن المغلقه مساحه واسعه فی الروایه وهذا یعود إلی أسباب معیشیه ونفسیه لدی الشخصیات، کما تبین لنا أن کل الأماکن المنفتحه لیست مصدرا للسعاده والرخاء،حیث هناک اختلاف فی وجهه النظر عند الأشخاص من حیث مشاعرهم تجاه هذه الأمکنه وما یلحق بهم من خسائر مادیه وروحیه، والمنهج المتبع فی هذا البحث هو الوصفی-التحلیلی حیث یعتمد على ظاهره الرصد والوصف والتحلیل من خلال الوقوف على نماذج مختاره من الروایه.

یعتبر النقد الأدبی التحلیلی النفسی من الحقول الجدیده فی مجال النقد الأدبی، والذی یقوم فیه الناقد بتحلیل ودراسه الزوایا الخفیه والمظاهر النفسیه الموجوده فی شخصیات العمل الأدبی، لکی یخضع النص لتحلیل أمثل. حاولنا فی البحث الراهن إلى تحلیل شخصیه "منى" البطله والشخصیه المحوریه فی روایه "طیور أیلول" لإمیلی نصر الله الکاتبه والروائیه اللبنانیه فی ضوء نظریه أدلر فی علم النفس الفردی؛ إذ أن هذه الروایه تناقش الإحباط والنبذ عند النساء فی المجتمعات الریفیه اللبنانیه، حیث کن یعانین من الشعور بالنقص وانعدام الذات والوحده؛ ومن ضمن هذه الشخصیات "منى" بطله الروایه. اعتمدت الدراسه المنهج الوصفی- التحلیلی ضمن إطار نظریه أدلر فی علم النفس الفردی، وتبحث مسلّمه أساسیه من مسلمات نظریته، وهی عقده النقص وملامح تکوینها فی شخصیه "منى" وانعکاسات هذا الشعور فی سلوکیاتها، ثم اتخاذها آلیات لتعویض ذلک الشعور. وتوصلت هذه الدراسه إلى أن بعض العوامل مثل البیئه الاجتماعیه والتقالید القاسیه خاصه وجهه نظر والد منى الاستبدادیه والإحباط فی الغرام، والفقر، أوجد عقده النقص لدیها، ولقد توسلت منى لتعویض هذا النقص بطرق غیر اعتیادیه ومتوهمه مثل اللجوء إلى التعویض الخیالی والهروب من الأسره والواقع المعاش فی المجتمع، والتی لا تترک فی النهایه آثارًا إلا خیبه الأمل والشعور بانعدام الذات.