میر سالار حبیبی

شهرها همواره در معرض خطرات و آسیب های جدی هستند که این موضوع اهمیت مدیریت و پیش بینی مخاطرات را بیشتر نشان می دهد. تاب آوری، رویکردی است که می تواند به بهبود مناطق شهری و واکنش آنها در مواجهه با بحران کمک نماید. ارزیابی شهرها از نظر شاخص های مختلف و وضعیت آنها می تواند یک چارچوب مناسب در اختیار مدیران قرار دهد. هدف این تحقیق، بررسی تاثیرات شاخص های تاب آوری و تدوین راهبردهای موثر در راستای اصلاح آنها بر مبنای پایداری بوم محور است. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر داده های میدانی است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه است. جامعه آماری را ساکنان محله فیض آباد به تعداد 4830 نفر تشکیل داده اند.  بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه به تعداد 356 نفر تعیین شد. همچنین برای تدوین راهبرد نیز از 50 کارشناس مرتبط استفاده شد. روایی ساختاری و محتوایی پرسش نامه تایید و همچنین پایایی نیز با آلفای کرونباخ بالای 70/0 تایید شد. نتایج نشان می دهد که بیشترین تاثیرگذاری شاخص ها در بهبود تاب آوری مربوط به شاخص بهداشت محیط با مقدار 95/0 است. همچنین شاخص تعلق اجتماعی توان تبیین 85/0 ، تهدیدات زیست محیطی و مکانی 85/0، زیرساخت اقتصادی 82/0، مشارکت اجتماعی 80/0 و رفاه اقتصادی نیز 78/0 را در زمینه بهبود تاب آوری محله فیض آباد دارد. نتایج نشان داد که 7 راهبرد شامل راهبرد حمایت و تسهیل در رونق بسترهای اقتصادی محله، ارتقاء سرمایه اجتماعی و آموزش، برنامه ریزی توسعه گردشگری محله، بازسازی، توسعه و ایجاد فضاهای کالبدی، تسهیلات نوسازی و طرح های تشویقی، بهداشت محیط محله، اصلاح و بازنگری در تعامل نهادها با مردم، در راستای اصلاح تاب آوری شهری بر مبنای رویکرد بوم محور قابل تاکید است.

تاب آوری می تواند پایداری و مدیریت منسجم را برای نقاط شهری فراهم نماید و میزان آسیب پذیری آن ها را در زمان بحران کاهش دهد. در این زمینه یکی از موضوعات مهم، شناخت درست از وضعیت موجود شهر ها از نظر تاب آوری است. در این تحقیق هدف، ارزیابی تاب آوری شهری بر مبنای پایداری بوم محور در محله فیض آباد شهری کرمانشاه به عنوان یک بافت قدیمی و مرکزی است. روش تحقیق توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر داده های میدانی است. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه بوده که در سطح جامعه آماری(4830 نفر) در محله فیض آباد جمع آوری شده است. بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه به تعداد 356 نفر تعیین شد. روایی ساختاری و محتوایی ابزار تأیید و همچنین پایایی نیز با آلفای کرونباخ بالای 70/0 تأیید شد. نتایج نشان داد که تاب آوری اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، کالبدی-فضایی و نهادی در محله فیض آباد در سطح کمتر از 05/0 معنادار بوده که جهت معناداری نیز گویای این مطلب است که وضعیت تاب آوری محله نامناسب ارزیابی می شود؛ بهترین وضعیت در میان 18 شاخص تاب آوری، مربوط به شاخص تهدیدات زیست محیطی و مکانی با میانگین (201/3) است. دیگر شاخص های تاب آوری از جمله تعلق مکانی (130/2)؛ مشارکت اجتماعی(422/1)؛ آسیب پذیری اقتصادی (369/1)؛ حمایت اقتصادی (100/1)؛ بهداشت محیط(254/2)؛ زیرساخت های شهری(941/1)؛ کیفیت مسکن(831/2)؛ آمادگی مقابله با سوانح(569/1)؛ ظرفیت نهاد های خودجوش و مردمی (337/1) نامطلوب بوده اند. همچنین نتیجه آزمون کروسکال-والیس تأیید نمود که میان محدوده های مختلف محله فیض آباد(سبزه میدان، آبشوران، جلوخان، جلیلی و نوبتی)، تفاوت معناداری در سطح کمتر از 05/0 از لحاظ وضعیت تاب آوری مشاهده می شود.

جای پای اکولوژیک به عنوان یکی از مهم ترین شاخص های پایداری به طور قابل ملاحظه ای مورد توجه قرار گرفته است.این شاخص در ابتدا به وسیله واکرناگل و ریس در سال 1992به عنوان ابزار برنامه ریزی و سیاست گذاری در راستای پایداری معرفی شده است.این پژوهش با روش توصیفی وتبیینی و از طریق مدل جای پای اکولوژیکی به منظور تعیین میزان زمین مورد نیاز ساکنان شهرستان کرمانشاه انجام گرفته است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که جای پای اکولوژیکی شهرستان کرمانشاه معادل 2.445هکتار به ازای هر نفر در سال می باشد،توزیع این مقدار در پنج گروه اصلی مصرف عبارت است از:مواد غذایی1.225،مسکن 0.615،حمل و نقل 0.275کالاهای مصرفی 0.27 و خدمات 0.06. نتایج این پژوهش مؤید این مطلب است  که شهرستان کرمانشاه برای برآوردن نیازهای زیستی و پایداری خویش متکی به منطقه ای فراتر از شهرستان و استان کرمانشاه است.از آنجایی که ظرفیّت زیستی ایران 0.8 هکتار می باشد، جای پای اکولوژیکی 2.445هکتاری شهرستان کرمانشاه بدان معنی است که 3 برابر بیش ازسهم خود از ظرفیّت زیستی قابل تحمل کشور را به خود اختصاص داده است.به عبارتی دیگر با ادامه روند کنونی مصرف،شهرستان کرمانشاه برای تأمین غذا ،انرژی و زمین مورد نیاز برای جذب دی اکسید کربن به فضایی معادل 10برابر شهرستان و 3.3برابر اراضی قابل کشت استان کرمانشاه نیازمند است.