آنیتا همایون نیا

مقاله حاضر باهدف بررسی و مقایسه تطبیقی تحصیلات تکمیلی دانشگاه های نظری و دانشگاه جامع علمی کاربردی نگارش یافته است. مطالعه حاضر با روش تحقیق آمیخته و رویکردی تحلیلی-توصیفی ناهم زمان انجام شده است. در این مطالعه با بهره گیری از ادبیات بین المللی مرتبط با تحصیلات تکمیلی، اسناد بالادستی مرتبط با گسترش کمی و کیفی تحصیلات تکمیلی ایران، بحث و تبادل نظر در شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه جامع علمی کاربردی، مصاحبه با متخصصین و کارشناسان صاحب نظر و میزگرد تخصصی با کارشناسان دانشگاه جامع علمی کاربردی اطلاعات لازم جمع آوری، کدگذاری و تحلیل شده اند. ابزارهای جمع آوری اطلاعات عبارت بودند از: مصاحبه های فردی و گروهی نیمه باز، بحث و ارزیابی با حضور کارشناسان اهل فن، مشاهده مستقیم محقق، اسناد و اطلاعات موجود در دانشگاه جامع علمی کاربردی. نتایج نشان داد که: 1-تنوع گرایی در عرصه آموزش عالی گسترش پیداکرده است. لذا ایجاد دانشگاه جامع علمی کاربردی در ایران و گسترش دوره های تحصیلات تکمیلی در این دانشگاه فرصت جدید و متنوعی برای ارائه خدمات آموزش عالی مهارتی در کشور ایران فراهم ساخته است که دارای پشتوانه بین المللی، تجربی و مهارتی است. 2- در نهادسازی این نظام جدید دانشگاه نتوانسته است شرایط و بستر مناسب برون دانشگاهی (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) و درون دانشگاهی (تبیین مبانی نظری، اجرای آیین نامه ها، مدیریت و نظارت بر اجرا و ارزیابی) را به خوبی فراهم نماید. 3- در صورت سیاست گذاری و سرمایه گذاری مناسب و توجه به حل مشکلات طرح شده، این نظام از تحصیلات تکمیلی می تواند در کنار دوره های تحصیلات تکمیلی دانشگاه های نظری رویکرد مطلوبی برای توسعه کمی و کیفی فناوری در کشور باشد.

هدف مقاله حاضر پاسخ به دو سؤال اساسی یعنی توسعه مبانی نظری و تحلیلی عمیق و وجود بستر مناسب و زیر ساخت های فکری و الزامات ساختاری و نهادی مناسب برای طراحی، اجرا و استمرار آن در زمینه آمایش آموزش عالی کشور است. با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی و توصیفی-تحلیلی و با بررسی اسناد و مدارک و سوابق مطالعات آمایش سرزمین و آمایش آموزش عالی دو سؤال فوق بررسی گردید. نتایج مقاله گویای آنست که علیرغم اقدامات و فعالیت های مختلفی که در قالب طرح های آمایش سرزمین در کشور صورت گرفته است اما نتایج نشانگر آن است که مطالعات آمایش آموزش عالی در کشور با چالش های مهمی در زمینه ضعف مبانی نظری و تحلیلی عمیق (فلسفی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) برای طراحی، استقرار، نظارت و ارزیابی و از همه مهمتر استمرار آن در نظام آموزش عالی دولتی و خصوصی ایران روبروست. همچنین به لحاظ بستر ساختاری و فرآیندی، زیرساخت های فکری و الزامات ساختاری و نهادی مناسب برای طراحی، اجرا و استمرار آمایش آموزش عالی در کشور بویژه بعد از انقلاب اسلامی فراهم نشده است. دلایل عمده چنین ناهماهنگی نظری و زیرساختی و فراِیندی ریشه در مسائل زیر داشته است : چالش علمی و نظریه پردازی، چالش بخشی نگری به آمایش آموزش عالی، چالش مدیریتی و سیاسی نظام آمایش آموزش عالی، چالش ضعف نظارت و ارزیابی ، چالش مشارکت نخبگان، چالش عدم وجود نهادی فراملی برای آمایش آموزش عالی ایران.