هیأت تحریریه فصلنامه ره آورد نور

تکیه بر دستاوردهای فنّاورانه و پژوهشی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از رویکردهای مهمی است که از بدو تأسیس مجموعه نور، همواره مورد توجّه بوده است. بدیهی است که این عرصه، درعمل به تولیدات فاخر و نرم افزارهای هوشمند علوم اسلامی انجامیده و مسیر پژوهش های اسلامی را برای محقّقان آسان نموده است و افزون بر این، به تربیت پژوهشگران متخصّص در حوزه فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی، ختم شده است. به دنبال برگزاری آیین رونمایی نسخه چهارم نرم افزار جامع تفاسیر نور در اسفندماه 1402ش که به عنوان دانشنامه جامع و هوشمند قرآنی شناخته شده، گفت وگویی را با مدیر پژوهشکده متن کاوی نصوص دینی مرکز نور، جناب حجّت الاسلام والمسلمین مسیح توحیدی انجام دادیم و دیدگاه ایشان را درباره فنّاوری های متن کاوانه و قابلیت های ارزنده این محصول قرآنی که در شمار پُرمخاطب ترین و مهمّترین تولیدات نور به شمار می رود، جویا شدیم. امید است که مطالب این گفت وگو، مورد استفاده قرآن پژوهان و علاقه مندان به مباحث اسلامی قرار گیرد.

یکی از موضوعات بسیار مهم در محصولات نرم افزاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، بحث هوش مصنوعی و به کارگیری ابزارها و فنّاوری های نوین به منظور استفاده از ظرفیت های کارآمد هوش مصنوعی در روند آماده سازی و تولید نرم افزارهای علوم و معارف اسلامی و انسانی است. به حقّ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) را باید یکی از مراکز مؤثّر و پیشرو در این عرصه برشمرد. پیشینه مبحث هوش مصنوعی در مرکز نور، چالش های مطرح در زمینه پردازش متون اسلامی، وضعیت کنونی مرکز نور از نظر توجّه به هوش مصنوعی، نمونه ها و مصادیق استفاده از هوش مصنوعی در محصولات نور و نیز چشم اندازهای پیش رو در تولیدات نور، از جمله مباحث ارائه شده در گفت وگو با معاون فنّاوری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، جناب آقای مهندس احمد ربیعی زاده است که امیدواریم مورد استفاده خوانندگان و علاقه مندان این دست مباحث قرار گیرد.

در ادامه گفت وگو با مهندس ربیعی زاده، خدمت مدیر محترم پژوهشکده متن کاوی نصوص اسلامی، جناب حجّت الاسلام و المسلمین مسیح توحیدی رسیدیم و دیدگاه ایشان را در خصوص چگونگی تعامل و ارتباط بین پژوهش و فنّاوری هوش مصنوعی در مرکز نور جویا شدیم. اهمّیّت هوش مصنوعی در خصوص توسعه پژوهش های فنّاورانه، شناسایی توانمندی ها و روش های پژوهشی مراکز مشابه در حوزه هوش مصنوعی، چالش های مطرح در زمینه پژوهش های مبتنی بر هوش مصنوعی و نیز تأکید بر آموزش و اطّلاع رسانی زودهنگام به محقّقان و کاربران محصولات نور در باره قابلیت ها و فنّاوری های پژوهشی مرتبط با هوش مصنوعی، از جمله مباحث مورد تأکید ایشان در این گفت وگوست که امید است، مورد استفاده علاقه مندان و خوانندگان عزیز قرار گیرد.

آسان سازی و سرعت بخشی دسترسی به منابع در نرم افزارهای دیجیتال در مقایسه با منابع مکتوب و چاپی، مقرون به صرفه بودن و نیز کم حجم بودن کتابخانه های الکترونیکی، لزوم استفاده از محصولات نرم افزاری را دوچندان ساخته و در عمل، روند تحصیل و تحقیق را برای طلّاب، دانشجویان، اساتید و محقّقان گرامی، تسریع و تسهیل نموده است. در همین راستا، هم زمان با آغاز ایام تحصیلی حوزه های علمیه و دانشگاه های کشور، به معرّفی چند محصول از محصولات کاربردی و فاخر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) می پردازیم. شماری از قابلیت های مشترک و عمومی این نرم افزارهای پژوهشی، به شرح ذیل است: دسته بندی کتاب های برنامه بر اساس: موضوع، پدیدآورنده، قرن و زبان؛ بهره مندی از موتور جست وجوی پیشرفته نور با قابلیت های متنوّع؛ قابلیت مشابه یابی متن انتخابی با امکان تعیین درصد تشابه؛ امکان ایجاد میز پژوهشی جهت انجام و ثبت پژوهش های کاربر؛ متن قرآن کریم با قابلیت جست وجو در آیات، به همراه ترجمه فارسی؛ ارتباط واژگان متن با چند دوره لغت نامه به همراه قابلیت جست وجو و دسته بندی مبتنی بر ریشه؛ کتاب شناسی و گزارش اجمالی درباره محتوای منابع و شرح حال نویسندگان کتب؛ دسترسی به ابزار پژوه نگار جهت یادداشت برداری از کتب برنامه و ساماندهی آنها؛ قابلیت های پژوهشی مانند: نمایه زنی، حاشیه نویسی، رنگی کردن و علامت گذاری در متن؛ امکان به روزرسانی برنامه از طریق اینترنت و ارسال نظر توسط کاربر.

در عصر اطّلاعات، دسترسی سریع و آسان به دانش پژوهشی، یکی از عوامل کلیدی در پیشرفت و نوآوری است. با افزایش روزافزون تولیدات علمی، به ویژه در حوزه های علوم انسانی و اسلامی، نیاز به وجود یک مرجع جامع و قابل اعتماد برای پایان نامه های حوزه علوم انسانی و اسلامی، به شدّت احساس می شود. کتابخانه دیجیتال نور با هدف پاسخگویی به این نیاز و تسهیل دسترسی پژوهشگران، دانشجویان و علاقه مندان به علم، اقدام به راه اندازی یک پایگاه جامع و تخصّصی برای پایان نامه های دکترا، کارشناسی ارشد و پایاننامه های حوزوی در عرصه های مختلف علوم انسانی و اسلامی کرده است. این پایگاه با گردآوری و ارائه گسترده ای از پایان نامه ها، به عنوان گنجینه ای ارزشمند برای جامعه علمی عمل خواهد کرد. در گفت وگو با حجّت الاسلام والمسلمین سید مصطفی طباطبایی، مدیر این پروژه، به اختصار اهداف، چالش ها، ویژگی ها و چشم انداز پایگاه پایان نامه ها را بررسی می کنیم؛ تا با ابعاد مختلف این طرح، بیشتر آشنا شویم.

گسترش استفاده از حامل های همراه، مانند گوشی های تلفن همراه، موجب گردیده که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به تولید این دست از محصولات نیز اقدام نماید. به طور کلّی، این مرکز تاکنون بیش از 60 نرم افزار همراه در حوزه های مختلف علوم و معارف اسلامی تولید و عرضه کرده است. امکانات مشترک این نوع نرم افزارها عبارت اند از: نمایش متن، فهرست مطالب، جست وجو در متن، رابط کاربری مناسب، تنظیمات متنوّع نمایشی و امکان به روزرسانی برنامه از طریق اینترنت. در این نوشتار، به معرّفی مهمّ ترین محصولات موبایلی نور می پردازیم.

امروزه، یکی از ابزارهای مهم و کارساز تحقیقاتی، وبگاه هاست که در موضوعات مختلف سامان دهی و عرضه شده اند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیز با توجّه به اهمّیّت راه اندازی پایگاه های اینترنتی مفید و راهگشا، اقدام به تأسیس این دست وبگاه ها نموده و مسیر تحقیق در عرصه علوم و معارف اسلامی را آسان نموده و حجم انبوهی از اطّلاعات ارزشمند را ذخیره سازی کرده است. در این نوشتار، مروری داریم به معرّفی مهمّ ترین پایگاه های اینترنتی نور. گفتنی است که مجموعه محصولات وبی مرکز نور، در سامانه اطّلاع رسانی این مرکز تحت عنوان نورسافت (noorsoft.org) به تفصیل معرّفی شده است و ما در اینجا مروری اجمالی به محتوا و قابلیت های آنها خواهیم داشت.