نسیم محتشمی راد

یکی از کلمات بحث برانگیز در فارسی امروز، واژه «هم» است. برخی دستورنویسان این واژه را جزء دسته قیدها می دانند؛ این در حالی است که حذف این واژه ازجمله، گرچه ساختار دستوری آن را برهم نمی زند، اما معنای جمله را تغییر می دهد. ازسوی دیگر، در مطالعات اخیر، این واژه نه به عنوان قید، بلکه به عنوان افزایشی مطرح شده است. افزایشی ها نشان دهنده کمیتی برای کانون جمله هستند و معنای آن ها با توجه به جایگاه کانون در جمله و حوزه آن ها متفاوت است. با این تفاسیر، «هم» به عنوان یک افزایشی، معنای کانونی جمله را تغییر می دهد و به این ترتیب، نقش بنیادین در معنای جمله ایفا می کند. علاوه بر افزایشی، «هم» حامل نقش های دیگری چون حرف ربط و حرف ربط علّی و سایر نقش ها نیز است. هدف از این مقاله، بررسی نقش های «هم» در فارسی و ارائه نقشه معنایی این واژه است. به منظور بررسی دقیق تر نقش های کنونی، این مقاله نگاهی درزمانی به «هم» از فارسی باستان تا معاصر داشته است تا تغییرات این واژه به طور دقیق مشخص شود؛ به این ترتیب، «هم» از دیدگاه دستوری شدگی مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش در نهایت سیر تحول «هم» از باستان تا معاصر به همراه نقشه معنایی آن را ارائه می دهد.