حمیدرضا رمضانی درح

یکی از مباحث کلامی که در دوران متأخر تحت تأثیر فرهنگ جدید غربی بیش ازپیش به آن پرداخته شده، مسئله «قلمرو دین» است. بحث قلمرو دین از آن رو مهم است که می تواند به روشنی در فهم متون دینی ما را یاری کند و قرینه ای برای فهم صحیح ما از دین محسوب شود. در این مقاله تلاش شده است تا رویکرد یکی از جوامع مهم روایی شیعه، یعنی کتاب شریف «اصول کافی» به موضوع «قلمرو دین» با روش گردآوری خانواده حدیثی بررسی شود. براساس این روش، از کنار هم قرار دادن مجموع روایات هم مضمون در اصول کافی مطابق یک معیار کلی، «گستره حضور دین در عرصه های مختلف زندگی بشر تا جایی است که با سعادت نهایی انسان گره خورده باشد». بیان این نکته حائز اهمیت است که در نوشتار پیش رو امکان بررسی قلمرو دین از منظر درون دینی مفروض گرفته شده است.

آیه 59 سوره «آل عمران» شاید تنها آیه ای در قرآن باشد که هم مورد استناد تکامل گرایان قرار گرفته و هم مورد استشهاد خلقت باوران. ازاین رو، می توان گفت این آیه محل یک رویارویی سرنوشت ساز بین این دو گروه است؛ به گونه ای که غلبه هرکدام از این نگاه ها در تفسیر آیه مذکور می تواند پیروزی بزرگ برای آن و گامی بسیار بلند در جهت فائق آمدن آن نگاه بر دیگری در نزاع دیرینه بر سر نگاه قرآن به تاریخ طبیعت و بخصوص تاریخ پیدایش انسان بر این کره خاکی باشد. آنچه در پی می آید تلاشی است به روش تحلیلی توصیفی برای انجام یک داوری سنجیده و مستدل بین خوانش های تکامل گرا و خلقت باور از این آیه شریفه. برای این منظور ما ابتدا به مسائلی می پردازیم که برای درک درست از آیه باید فیصله داده شوند و سپس به تفسیر خود از آیه می پردازیم. در انتها نیز تفسیری تکامل باور از این آیه طرح و نقد می کنیم تا امکان داوری بین دو تفسیر برای خواننده فراهم گردد.