رعنا جوادی

در ادب فارسی کم نیستند آثاری که با عنوانِ مجمع الحکایات، مجمع النوادر و... نوشته شده اند؛ آثاری با ارزش و تأثیرگذار که در کنار محبوبیت و مقبولیت، نقش عظیمی در شکل گیری و پایه ریزی داستان و داستان پردازی در ادبیات فارسی داشته اند. در میان حکایت های این کتب، کمتر حکایاتی یافت می شوند که نویسنده، خود خالق آن باشد. چه بسا نویسنده ای بیشتر حکایات را از منابع پیشین یا آثار هم عصرش آورده و با توانایی هنری و متناسب با سبک متداول عصر خود، آن ها را بر پایه مضمون موردنظر طبقه بندی کرده است. مجمع النوادر، مجموعه ای از حکایت ها و روایت ها و مثل هایی است که توسّط فیض الله بن زین العابدین بن حسام بنبانی معروف به صدر جهان (زنده ۹۰۷ ق) در زمان محمود شاه بیگره (863- 917 ق) تحریر یافته و به نام او اتحاف شده است. بنبانی در این اثر به تصریح خود از منابع هم زمان یا پیشین خویش بهره جسته و در نگارش این کتاب طریق ایجاز را در پیش گرفته است. یکی از این منابع، بهارستان جامی (با 28 حکایت و روایت مشترک) است . با بررسی های انجام گرفته آبشخور اصلی این حکایت ها در متون عربی و فارسی پیش ازاین دو نویسنده نیز یافت شد. بیشترین بسامد را کتب نثر الدّر فی المحاضرات، تذکر ه الحمدونیه و محاضرات الأدباء دارا است. منابع فارسی سهم کمتری از این بسامد دارند. باوجود اشتراکات و افتراقات سبکی و هنری بنبانی و جامی به ویژه توجه بنبانی به ایجاز و وفاداری او به متن اصلی و شیوه ساده نویسی و به نظم درآوردن حکایات توسط جامی سبب شده است اختلافات بسیاری در بیان مفهوم حکایات به وجود آید.