احمد جمراسی

در میان اسناد بجای مانده از تشکیلات اداری آستان مقدس حضرت معصومه(س) از دوره صفویه تا پایان قاجاریه، طومارهای دخل و خرج، بخاطر بازتاب داده های ارزشمند تاریخی و جغرافیایی از تشکیلات اداری- مالی آستان مقدس و شهر قم بسیار ارزشمند هستند. این پژوهش در صدد است شرح مختصری در باره نقش مستوفیان تشکیلات اداری آستان مقدس ارائه دهد. سپس طومار نویافته در باره دخل و خرج آستان مقدس به خط سیاق را بازخوانی نماید. روش / رویکرد؛ این پژوهش با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و اسنادی و با روش توصیفی - تحلیلی تنظیم شده است. یافته ها و نتایج؛ نتایج نشان میدهد که مستوفیان ویژه حرم مطهر مانند مستوفیان دیگر، فرایندهای اداری و مالی آستان را با تیزبینی در دفترهای گوناگونی چون: دفتر روزنامه، دفتر اروارجه وطومار می نوشتند. همچنین بازخوانی طومار تازه یافت شده نشان می دهد که این طومار برای تعیین دستمزد نقدی و جنسی خدمتگزاران سادات رضوی تنظیم شده است.

یکی از قدیمی ترین سازمان های اداری  مذهبی ایران، تشکیلات به وجود آمده در ذیل حرم حضرت معصومه (س) است که در طول دوره قاجاریه و پهلوی از حیث ملاحظات تشکیلات اداری، توسعه و تکامل پیدا کرد. این مقاله در صدد است با روش توصیفی  تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که در حوزه تشکیلات اداری خدمتگزاران در دوره قاجاریه و پهلوی، آستانه مقدسه نیروی انسانی خود را چگونه جذب و سازماندهی می کرد؟ و انقلاب مشروطه و اصلاحات آمرانه دوره پهلوی، چه تأثیری بر تشکیلات اداری آستانه گذاشتند؟ این پژوهش با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و اسنادی و با روش توصیفی  تحلیلی تنظیم شده است. نتایج نشان می دهد که در دوره قاجاریه، اداره آستانه مقدسه را سادات حسینی و رضوی، با فرمان های حکومتی تحت عنوان: خدمتگزارن موروثی، اداره می کردند و به غیر از بازماندگان آنها، افراد دیگری اجازه فعالیت در آستانه مقدسه را نداشتند. همچنین مطالعات نشان می دهد، انقلاب مشروطه و اصلاحات اداری آمرانه دوره پهلوی، تأثیر بسزایی در تشکیلات آستانه داشت، به گونه ای که با ابلاغ نظام نامه اداری، قانون لباس متحدالشّکل و جواز لباس روحانیون توسط وزارت معارف، اداره آستانه در پرداخت حقوق و پوشش خدمتگزاران دگرگونی ایجاد نمود.