محمدصادق فرزام

محمدرضا حکیمی نگرش عده ای از فقها به علوم بشری را، که از بیرون وارد حوزه دینی شده اند، «مکتب تفکیک» خواند. پیروان این مکتب، درمورد علوم بشری، بیشتر دغدغه ای اعتقادی و معارفی داشته اند. آنان در مباحث فقهی و سیاسی اختلاف اجتهادی داشته اند، ولی در این نکته با هم موافق بوده اند که باید اصل دین را، که نص صریح کتاب و سنت است، از علوم بشری، که هر لحظه در حال تغییر و دگرگونی است، جدا کرد و از ورود این علوم به حوزه دین جلوگیری کرد تا بتوان حقیقت نظر قرآن و اهل بیت را در مباحث گوناگون درک کرد. پیداست که وارد شدن این علوم به حوزه دین باعث پدید آمدن تأویل های تازه از قرآن و سنت می شود و همین به دور شدن از مکتب وحی می انجامد. تفکیک یعنی منفک کردن فهم متون دینی از فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی که خود از علوم بشری قلمداد می شوند. حکیمی تعقل را از فلسفه جدا می داند و معتقد است مخالفت با فلسفه لزوماً مخالفت با تعقل نیست، بلکه می توان در «سایه وحی» از «تعقل فطری و الستی» بهره برد و به تازه هایی از معارف دینی دست یافت. این نوشتار می کوشد مبانی فکری حکیمی در این حوزه را آشکار کند.

فطرت و معرفت فطری توحیدی همان فعل الهی است که در نهاد همه انسانها نهادینه است و از مشترکات تعالیم تمام انبیاء و کتب آسمانی می باشد؛ در آثار برجای مانده از بزرگان فلسفه نه تنها به این معرفت اشاره نشده، بلکه شناخت خدا را به عنوان امری مجهول بیان نموده و در صدد استدلال برای اثبات وجود خدا بر آمده اند . البته در حصول این امر موفق نبوده و اشکالات به استدلالات دو چندان فزونی یافته و برون رفت از اشکالات بیان شده بسیار دشوار است این در حالی است که بزرگانی همواره شخصیتهایی همچون افلاطون ، ارسطو و سقراط و دیگر بزرگان فلسفه را نه تنها از موحدان می دانند بلکه آنها را از پیامبران و منجیان بشریت معرفی می کنند. در صورتی که بین انبیاء و فلاسفه تباین روشی وجود دارد. در این نوشتار سعی می شود تا روشن کند برخلاف ادعاهای مذکور تباین بین روش انبیاء الهی و روش فلاسفه در شناخت خداوند وجود دارد.